Rechercheur Versteegh en de dertien katten
Albert Cornelis Baantjer








Rechercheur Albert Versteegh ontvangt een briefje met het verzoek een bezoek te brengen aan een oude man die zijn einde voelt naderen. Versteegh vindt de briefschrijver in een verwaarloosd kamertje, te midden van dertien katten. Volgens de oude man belichamen twee katten zijn vrouw en zijn geestelijk gestoorde zoon. Maar bij de burgerlijke stand is niets bekend van hun overlijden. Er moet sprake zijn geweest van moord. Het spoor van de moord loopt langs heel duistere wissels. Voor Baantjer is dit boek, dat eerder verscheen onder de titel De dertien katten, een van zijn geliefdste romans gebleven.






Albert Cornelis Baantjer

Rechercheur Versteegh en de dertien katten





1


Mijn naam is Albert Versteegh, mijn beroep rechercheur van politie, mijn leeftijd 36 jaar. Ik ben driemaal psychotechnisch getest.

Dat moest. De eerste maal bij mijn aanstelling bij de politie, de tweede maal voordat ik een radiowagen mocht besturen en de laatste maal toen ik rechercheur werd. De resultaten waren gunstig.

Het is geen garantie. Ik besef dat heel goed. U mag dan ook rustig aan mijn geestelijke vermogens twijfelen. Maar ik meen dat u wel moet weten dat ik niet als een zwakzinnige te boek sta. Ik vertel u dit om misverstanden te voorkomen. Ik houd er namelijk ernstig rekening mee dat u mijn verhaal niet zult geloven. Het zij zo. Ik kan niet meer doen dan u de feiten verhalen.




Toen ik die morgen op de recherchekamer kwam, vond ik op mijn bureau een nogal smoezelige enveloppe, waarop met beverige hand mijn naam was gepend. Collega Van den Berg vertelde mij dat de brief was gebracht door een jochie van een jaar of acht met piekhaar. Dat was niets bijzonders, want ik had als rechercheur onder mijn uitgebreide clientèle tal van tipgevers, die voor exclusief nieuws zorgden. Een groot deel van mijn succes had ik daaraan te danken. Ik sneed de enveloppe zorgvuldig open en diepte daaruit een verfomfaaid velletje, waarop hier en daar een vetvlek rond een uitgedroogd kruimeltje. Het was een vies briefje. Zoals meestal bij dergelijke krabbertjes ontbrak de datum. Omdat de inhoud bepaald vreemd was, las ik het briefje driemaal over.

“Geachte Heer,” stond er, “de reden dat ik dit briefje schrijf is dat ik niet wil dat de wormen aan mij gaan knagen, voordat ik goed en wel ben overgegaan. Kom daarom even naar de Bloedsteeg nummero 8, om te kijken of het al zover is. Volgens mij kan het niet meer lang duren.”

Het eindigde met “Uw dienstwillige dienaar, Theo Kater.”

Ik tastte mijn herinnering af naar al de Theo’s die ik kende, maar in de rommelige zolderkamer van mijn geheugen lagen geen Theo’s, tevens Kater, van wie ik menselijkerwijze kon aannemen dat zij een ernstig voornemen koesterden om het tijdige met het eeuwige te verwisselen, althans niet op zo’n korte termijn.

De inhoud van het briefje leek op een aankondiging van zelfmoord. We ontvingen wel meer van dergelijke aankondigingen.

Een week tevoren had een collega-rechercheur nog zo’n briefje gekregen. Het bevatte slechts vijf woorden: “Rus ik ben bij Hein.”

Maar dit was toch anders.

Ik had eigenlijk nog een berg belangrijke dingen te doen, maar die paar regels in dat beverige handschri ft intrigeerden mij zo dat ik die berg belangrijke zaken nonchalant opzij schoof en op pad ging.

Ik frommelde het briefje in mijn binnenzak, hees mij in mijn regenjas en verliet het bureau.

Nu, achteraf, begrijp ik nog niet waarom ik zo onmiddellijk op dat malle briefje reageerde. Het was impulsief, ondoordacht.

Misschien dat het bizarre mij aantrok. Die vreemde tekst sprak tot mijn verbeelding. Maar ik had die dag niet moeten gaan. Ik was vermoeid, overwerkt. Ik had de voorgaande dag uitputtende verhoren geleid in een zaak, die mij nogal had aangegrepen. Bovendien werd ik geplaagd door griep en hield ik mij met poeders op de been. Ik had niet moeten gaan. Wanneer ik een paar dagen had gewacht tot mijn weerstand weer op een redelijk peil was, dan waren mijn reacties misschien anders geweest, dan was ik misschien niet meegesleurd in die maalstroom van gebeurtenissen.

Maar ik ging.

De Bloedsteeg is een nauw gangetje, eigenlijk bij toeval ontstaan toen lang geleden een paar stedelijke bouwmeesters tot de ontdekking kwamen dat zij verkeerd hadden gemeten, zodat plotseling tussen de huizen op de gracht een akelig snufje openviel. De huisjes in het steegje zijn alle bouwvallig en de geveltjes worden gesierd door een wit bord met ‘onbewoonbaar verklaarde woning’.

Toch waren de krotten, verklaarbaar gezien de woningnood, bewoond.

Bij nummer 8 bleef ik staan en gaf een ferme ruk aan een fraai bewerkte knop, waardoor ergens in het inwendige een schorre bel begon te kleppen. Ik wachtte, maar er gebeurde niets. Toen ik voor de tweede maal aan de bel had getrokken, werd een raam opengeschoven en verscheen een warrig vrouwenhoofd.

“Theo Kater?” vroeg ik hoopvol.

“Moet u tweehoog wezen,” zei het hoofd en verdween.

Ik duwde de buitendeur open en besteeg een gammele trap, die krakend protesteerde tegen de negentig kilo die ik voorzichtig treetje voor treetje omhoogdroeg. Het was er aardedonker. Mijn vingers gleden langs een vettig touw dat een vaste leuning verving.

Langs onmogelijke kronkels voerde het trappetje mij naar de tweede verdieping, waar ik hijgend van inspanning bleef staan en snoof. Een benauwende lucht van kattenzeik kroop in mijn neusgaten.

Ik bracht mijn ademhaling weer in cadans en streek met mijn vingertoppen tastend langs het houten beschot, tot ik de kruk van de deur had gevonden. Ik ging niet onmiddellijk naar binnen, maar wachtte. Met mijn oor tegen het beschot luisterde ik intens en trachtte de vage geluiden die tot mij doordrongen te analyseren.

Slechts in een onregelmatig blieb blieb herkende ik een druppende kraan. Verder waren er geen geluiden die ik met een beeld kon combineren.

Na ongeveer een minuut klopte ik met mijn knokkels zachtjes tegen een deur. De reactie was een reeks van geluiden, waarin ik een zacht ‘ja’ meende te onderscheiden. De drukte de kruk omlaag en duwde de deur open. Een haast tastbare stank sloeg me tegemoet. Ik deinsde terug, even maar. Toen keek ik naar binnen. In het duistere hok flitsten kleine, ovale groen-glinsterende lichtjes.

Schimmen vluchtten langs de vloer. Het waren katten, zwarte katten. Mijn ogen, door de donkere trap aan het duister gewend, ontwaarden er al negen in een enkele blik. Het waren er dertien.

Broodmagere uitgeteerde dieren met een ruige vacht. Ademloos keek ik toe. Tot mijn verbazing formeerden zij rondom het bed dat in een hoek van het kamertje stond, een kordon, een gesloten rij van piekerige zwarte lijven. Het was een fantastisch schouwspel.

Vanaf mijn plaats bij de deuropening leek het een langgerekt snoer van groen-glinsterende ogen. Achter die ruige haag ontdekte ik in het halfduister op het bed het lichaam van een oude man, bedekt met vervuilde lompen, waarboven een lange witte baard als een lichtvlek afstak. Zo roerloos gestrekt lag het lichaam op dat bed, en zo wasbleek was het gezicht dat ik meende dat daar een dode lag.

Ik herinnerde mij een oude moordzaak, waarbij een stel uitgehongerde katten aan de handen en voeten van de vermoorde hadden gevreten. Onwillekeurig huiverde ik, omdat ik vreesde hier dezelfde lugubere bijzonderheden aan te treffen.

Behoedzaam, op alles voorbereid, ging ik verder het kamertje in en deed de deur achter mij dicht.

Plots verscheen van onder de lompen een uitgeteerde hand, die mij wenkte met een kromme vinger. Dit teken van leven schokte mij.

Ik was even niet in staat mij te verroeren. Toen slikte ik mijn angst weg en deed aarzelend een stap dichterbij.

De katten in het gelid sloten zich nauwer aaneen, tot een dichte harige haag van hoge ruggen. Statische elektriciteit vonkte uit de rechtopstaande haren en hun bekken openden zich in een machtig blaasconcert.

Verstijfd van schrik bleef ik staan. De keten van vijandschap was zo groot, en achter die groene ogen vlamde zo’n duivels vuur dat ik het niet waagde nog een enkele stap in de richting van het bed te doen. Een verlammende loomheid kroop in mijn benen en slechts met moeite kon ik het trillen van mijn knieën bedwingen.

Ik realiseerde mij onmiddellijk dat ik uiterlijk niets van mijn innerlijke onrust mocht laten blijken. Het tonen van angst kon gevaarlijk zijn. Met uiterste krachtsinspanning onderdrukte ik mijn emoties en trok mijn gezicht in plooien van geamuseerde verbazing. Ik begreep dat ik eerst met de katten een soort non-agressiepact diende te sluiten, voordat ik de oude man in het bed kon benaderen. Ik liet een sissend ‘pst, pst’ tussen mijn tanden glippen en fluisterde zacht zoete woordjes. Maar wat ik ook deed om mijn goede bedoelingen uiteen te zetten, het had geen effect. Hun houding bleef vijandig.

De oude man op het bed bewoog zich. Ergens tussen het harige wit van snor en baard verscheen een opening. Het leek een duister gat dat sprak.

“Is er wat jongeman, waarom komt u niet dichterbij?”

“De katten,” stamelde ik.

Hij lachte met gesloten ogen.

Het was geen prettige lach. Het klonk schril, schaterend en veel luider dan men uit zo’n broos lichaam zou verwachten.

“Het zijn toch zulke lieve dieren,” zei hij.

“Ja, ja,” zei ik aarzelend, “maar ze doen nogal vijandig.” Ik beluisterde de angst in mijn eigen stem.

De oude man lachte weer en opnieuw verbaasde ik mij over de kracht van het geluid. De lach kaatste tegen de muren in een verwarde echo. Slechts langzaam stierf het weg.

“Dat komt door Charly,” lispelde hij.

“Charly?” herhaalde ik vragend.

“Ja,” zei de oude man, “kijkt u maar goed. Hij zit vast en zeker in het midden.”

Ik ging met mijn ogen het rijtje katten langs. De ruggen waren geslonken en de haren lagen weer plat om hun slanke lijven. Maar hun waakzaamheid was niet verminderd. Nog steeds was mijn verschijning gevat in de stralenbundel van dertien paar kattenogen.

Knikkend met mijn hoofd telde ik de dieren. Zes links, zes rechts.

In het midden van de groep troonde een bijzonder exemplaar.

“Ziet u hem,” vroeg de oude man.

“Ja,” hijgde ik.

“Dat is nu mijn Charly,” zei de oude man. Zijn stem vibreerde in tederheid.

Geboeid, haast gehypnotiseerd, staarde ik naar het prachtige dier.

Hij zat daar onbeweeglijk, als gestold in zwart graniet. Hij deed mij denken aan een beeld dat ik eens had gezien op een tentoonstelling van oude Egyptische kunst, en ik begreep voor het eerst waarom de oude Egyptenaren de kat tot een heilig dier hadden verheven.

“Hoe vindt u hem?” vroeg de oude man trots.

Ik zocht naar woorden, bouwde beeldige volzinnen, maar vond niets om mijn gevoelens van verrukking waardig te vertolken.

Mijn woordenschat was te klein.

“Hij is prachtig,” fluisterde ik, “eenvoudig prachtig.”

Door de warrige baard en snor kon ik de glimlach om zijn mond niet waarnemen, maar rond de ogen verschenen de rimpeltjes van een geluidloze lach.

“Hij is dan ook mijn lieveling,” zei hij.

Ik knikte.

De oude man hief zijn hoofd een eindje van het kussen en keek naar de ruggen van zijn zwart-glanzende lijfwacht. “Charly,” zei hij, “het is goed.” Het klonk als een bevel.

Voor mijn ogen ontstelde het graniet en vloeide weg in trage bewegingen vol gratie. Gehoorzamend aan het bevel van de oude man verbrak Charly het cordon. De andere katten volgden zijn voorbeeld. Er was nu geen sprake meer van een eenheid. Nonchalant, ongeïnteresseerd verspreidden ze zich door het kamertje. Er heerste weer een wanorde van individualisme. Maar de eenheid was er geweest, onloochenbaar. Ik had het gezien, maar niet begrepen.

Het was geen dressuur. De katten waren niet getemd. Ik bedoel, het was geen slaafse onderworpenheid, geboren uit angst of fysieke overmacht. Neen, het was veel meer een magische verbondenheid, een geheimzinnig contact. Het leek mij dat de oude man en de katten — hoe verschillend hun verschijningsvorm ook was — een psychische eenheid vormden, waarbij de oude man, als zetel van de geest, regeerde over de katten, als waren zij extremiteiten van zijn eigen lichaam. Ik besefte volkomen dat deze gedachte onlogisch en ook onaanvaardbaar was, maar ik kon geen andere verklaring voor het gedrag van de katten vinden. Ik keek ze na. Op hun zachte poten schreden zij uiterst waardig door het kamertje en zochten zich een plekje om hun fraaie lijven lui liggend te strekken.

Met een zucht haalde ik het briefje tevoorschijn. “Heeft u mij geschreven?” vroeg ik.

De oude man trok zijn oogleden iets op en ik zag voor het eerst een glimp van zijn ogen. Die tintelden en schenen vol leven. “Ja,” zei hij, “ik heb u geschreven. Schuif de stoel maar naast mijn bed. Ik moet met u praten.”

In het kamertje stond maar één stoel. Het was een ouderwetse armstoel niet een hoge leuning en veel pluche. Midden op de zitting lag een van de zwarte katten opgerold. Ik deed een stap in de richting van de stoel en strekte mijn hand naar de leuning. Het dier keek mij aan en toen, in een onverwachte explosie van venijn, sprong het vurig op en sloeg zijn klauw uit in een felle flitsende beweging.

Met een kreet van pijn sprong ik achteruit. De scherpe nagels hadden een paar diepe voren in de rug van mijn hand getrokken.

Kleine onregelmatige bloedpareltjes kropen uit de huid. Trillend bracht ik mijn hand naar mijn mond en zoog.

“Marie,” riep de oude man bestraffend.

De kat sprong van de stoel en kroop onder het bed. Van achter een neerhangende slip van een oude lappendeken volgde het dier mijn bewegingen. Ik hield haar in het oog. Toen ik de stoel pakte, trok ze haar bovenlip op en spande haar rug. Ik bereidde mij voor op een herhaling van de explosie, maar het dier bedacht zich. Diep uit haar keel klonk het geluid van een langgerekte g. Toen verdween de kop achter de deken.

Voorzichtig, nog steeds bedacht op een onverhoedse aanval, schoof ik de stoel bij het bed en ging zitten.

“Ik had u moeten waarschuwen,” zei de oude man. “Marie is erg jaloers. Ze meent dat ze haar oude rechten nog kan laten gelden. Ziet u, ze heeft het nooit goed kunnen verkroppen.”

“Wat?” vroeg ik.

De oude man glimlachte.

“Ze is geboren op de dag dat mijn vrouw stierf.”

Ik keek hem niet-begrijpend aan.

“Dat was haar stoel. Ze heeft nooit gewild dat een ander in haar stoel ging zitten.”

In verwarring stond ik op.

“Nee, nee,” zei de oude man, “blijft u rustig zitten. Het wordt hoog tijd dat ze eindelijk aan haar transformatie went.”

Hij zuchtte diep.

“Het is eigenlijk mijn eigen schuld. Ik ben altijd te toegevend geweest. Toen ze pas was overgegaan, heb ik haar te veel verwend. Maar ja, wat wilt u, ze heeft als mens veel geleden. Ze had een lang ziekbed.”

Hij schudde meewarig zijn hoofd.

“En dan die verlamming aan haar benen. Eigenlijk is ze nooit helemaal mens geweest. Hoe zal ik u dat zeggen: ze was wel mens, maar gebrekkig. Ze was het nooit totaal. Door die lichamelijke onvolkomenheid was ook haar geest aangetast. Ze was humeurig en prikkelbaar. Ik begreep het allemaal wel en daarom heb ik het kunnen dragen.”

Hij pauzeerde even en dacht na.

“Och, meneer,” zei hij na een poosje, “wat was ik blij, toen na de transformatie bleek dat de poten goed in orde waren. Het was het eerste waar ik op lette. Stelt u zich eens voor dat die verlamming zich na de transformatie had voortgezet. Ik moet er niet aan denken. Ik heb wel even in angst gezeten. Ziet u, het was tenslotte mijn idee.”

Hij zweeg en een ondefinieerbare stilte kroop in het kamertje. Het was een suizende stilte, niet absoluut, niet intens. Er waren wel geluiden, maar niet analyseerbaar. Mijn hart klopte in een onregelmatig ritme. Het was een vreemde cadans, die scheen te reageren op prikkels van buitenaf. Plotseling hoorde ik weer het blieb, blieb van de druppende kraan. Het geluid was er altijd geweest, ook in de stilte. Zolang het gelijk viel met mijn hartslag had ik het niet gehoord. Nu scheen het te zwellen. Grotesk vervormd dreunde het in mijn oren. Blieb, blieb, blieb. Het trilde onder mijn voeten. Het is de griep, dacht ik, die miljarden virussen in mijn bloed. Maar dat was het niet alleen. Het waren ook de woorden van de oude man.

Ze hadden mij verward. Ik kon ze niet vatten. Ze vielen buiten het patroon van mijn denken. Ik trachtte ze te ordenen, te rangschikken en onder te brengen in begrippen die mij vertrouwd waren. Het lukte niet. Ik kon de scheiding niet overbruggen. Er ontstond voortdurend kortsluiting.

De oude man scheen de verwarring van mijn gezicht te lezen, want hij vervolgde: “Och, ik breng u in de war. Het is dom van mij. Ik had moeten bedenken dat u een kind bent van deze tijd. Neemt u het een oude man niet kwalijk.”

Ik schudde mijn hoofd. “Ik geloof dat ik u niet begrijp,” zei ik aarzelend. “Eh, wat was tenslotte uw idee?”

“Een kat,” antwoordde de oude man gelaten.

“Een kat?”

“Ja, ze had weer mens willen worden, maar dat heb ik haar afgeraden. Terecht, naar ik meen. Het heeft lang geduurd voordat ze het inzag. Ze liet zich niet zo gemakkelijk overtuigen. Maar toen haar overgang naderde en de tijd drong, heb ik haar telkens gevraagd: ‘Welke vreugde kent de mens?’”

Hij peinsde even.

“Ja dat vroeg ik haar. “Welke vreugde kent de mens?” Het was eigenlijk niet eerlijk, want ik wist dat geen mens op die vraag een zinnig antwoord kon geven.” Hij streek met een knokige hand langs zijn witte baard. “Ze heeft dan uiteindelijk op mijn aandringen de kat gekozen.”

“U bedoelt,” vroeg ik verbaasd, “dat uw vrouw na haar dood in een kat is veranderd?”

“Uw formulering is niet juist,” zei de oude man. “Er is namelijk geen sprake van dood.”

“Maar uw vrouw is toch gestorven,” stelde ik nadrukkelijk.

De oude man zuchtte.

“Het is zo vermoeiend om liggend te spreken,” zei hij. “Als u mij even helpt de kussens te schikken, dan ga ik rechtop zitten.”

Ik stond van mijn stoel op en hielp hem. Ik schoof mijn handen onder zijn oksels. Mijn vingertoppen beroerden zijn magere ribben. Het leek of ik een skelet aanraakte. Toen tilde ik. Zijn lichaam had bijna geen gewicht.

Terwijl ik de oude man overeind hielp en kussens tussen zijn rug en de muur duwde, zag ik vanuit mijn ooghoeken Charly achteloos naderbij sluipen. Hoewel ik dit niet kon zien, voelde ik dat hij mijn verrichtingen nauwlettend volgde. De andere katten die binnen mijn gezichtsveld lagen, lieten hun indolente houding varen, strekten hun lijven en schenen gereed tot directe actie. Het was beklemmend die stilzwijgende verbondenheid van de katten op te merken en te zien hoe ze onder leiding van Charly als een eenheid reageerden. Het was alsof ze alle bezield waren van maar één ding: het bewaken van de oude man. Ik had katten altijd als de meest individuele wezens op aarde beschouwd en dit collectief beangstigde mij. Het was geen angst voor lijfsbehoud, geen angst geboren uit een onmiddellijk gevaar. Lichamelijk had ik van de oude man en de katten niet veel te duchten. Neen, mijn angst lag veel meer in het onbekende. Het gevaar school, zo voelde ik, in die psychische eenheid, die ik onderkende, maar niet vatte. Het was een dreiging zonder vorm. Daar kwam nog bij dat het verhaal van de oude man over zijn vrouw mijn verstand te boven ging. Het lag te ver verwijderd van wat ik als realiteit aanvaardde. Het leek of de oude man iets had gelezen over reïncarnatie en dat in zijn verziekte brein het waanidee had postgevat dat de ziel van zijn vrouw in een kat was overgegaan.

Ik grijnsde. Maar natuurlijk dat was het. De oude man was geestesziek. Hij was gek, krankzinnig. Die gedachte luchtte mij werkelijk op. Het was gewoon een bevrijding. Ik zuchtte diep. Dat was het. Ik had mijzelf weer gevonden en een gevoel van superioriteit ontwaakte. De oude man was geestesziek en ik was normaal.

Niet omgekeerd. Onwillekeurig glimlachte ik.

Katten, doodgewone katten waren het. Er was niets bijzonders met die katten. Mijn verbeelding had mij parten gespeeld. Ik had, koortsig als ik was, dingen opgemerkt, die er niet waren. De wiste het zweet van mijn voorhoofd en ging met een zucht van verlichting weer op mijn stoel zitten. Charly stond vlak bij mij. Ik bukte en streek onbevreesd met mijn hand langs zijn ruige vacht. Het dier liet zich deze liefkozing welgevallen. Hij schoof langs mijn voeten en stak tevreden zijn staart omhoog.

“Mijn Charly,” zei de oude man en weer beluisterde ik in de stem een oneindige tederheid.

Ik richtte mij op en keek hem aan.

Het bloed scheen in mijn aderen te stollen. Het stroomde niet meer.

Mijn spieren verkrampten. Verstijfd van schrik klemde ik mij aan de leuning van de stoel en staarde naar de oude man. Door een kier van het gordijn was een bundeltje zonlicht op het witbehaarde gezicht gevallen. Het spiegelde in zijn ogen. Het zonlicht werd niet geabsorbeerd, maar kaatste mij groen fluorescerend tegemoet. Ik zag ovalen van geaderd smaragd, waarin de pupillen zich tot twee smalle verticale strepen hadden vernauwd. Ik kneep mijn ogen even dicht en keek toen weer. Het was onmiskenbaar. De oude man had kattenogen.




2


Ik zat weer achter mijn bureau in de recherchekamer. Hier voelde ik mij thuis. Ratelende machines, rinkelende telefoons, gesticulerende collega’s en ontkennende verdachten. Temidden van dat lawaai voelde ik langzaam de rust in mij terugkeren. Hoeveel plannen had ik hier niet uitgebroed, hoeveel verhoren geleid? Het was een oneindige reeks onderzoeken met steeds wisselende problemen. Altijd was ik kalm en weloverwogen te werk gegaan. En nu?

Ik hield mijn gezicht achter mijn handen verborgen om mij beter te kunnen concentreren. De oude man met zijn dertien katten beheerste mijn gedachten. Het liet mij niet los. Wat was er met mij gebeurd?

In paniek was ik uit het kamertje gevlucht. De oude man had geroepen en de katten hadden gejankt. Die angstaanjagende kakofonie klonk nog in mijn oren als het geluid van op hol geslagen elektronische muziek. In mijn haast was ik bijna van de donkere trap getuimeld, maar een greep aan het vettige touw had mij voor een val behoed. Buiten in het zonlicht was ik weer tot mijzelf gekomen. Het drukke verkeer op de gracht, met zijn toeterende auto’s en statig door het water glijdende rondvaartboten, had mij tot de werkelijkheid teruggeroepen.

Het was absurd, belachelijk. Ik had mij als een kind gedragen. Wat had mij bezield? Waarom was ik gevlucht? Ik was toch een nuchter mens, rechercheur van politie, een oude rot in het vak. Ik was toch waarachtig wel wat gewend.

Een moment overwoog ik om het geval met mijn commissaris te bespreken. Ik verwierp het plan onmiddellijk. Het had geen zin.

Hij zou mij uitlachen of mij naar een psychiater verwijzen. Maar ik was niet gek. De oude man bestond. Hij en zijn dertien katten waren een realiteit. Ik had ze toch gezien in dat kamertje op die tweede etage in de Bloedsteeg. Bovendien vormden die drie vurige krabwonden op de rug van mijn rechterhand een tastbaar bewijs. Ik moest kalm blijven en het geval koel zakelijk benaderen. In mijn beroep was ik al zo dikwijls tegenover mysteries geplaatst en de ervaring had mij geleerd dat voor alles wel een redelijke verklaring te vinden was. Irreële verschijnselen horen thuis in de religie en wanneer men ook daar nuchter tegenover staat, blijft er van het mysterie maar weinig over. Het staat natuurlijk een ieder vrij te geloven wat hij wil. De godsdienstvrijheid wordt in de Grondwet geganindeerd. Ook de oude man mocht er in zijn eentje het vreemde geloof op nahouden dat zijn vrouw in een kat was veranderd. Men kon het als een ongevaarlijke liefhebberij beschouwen. Ik had er eigenlijk niets mee te maken. Nuchter bezien was het dwaas om mij voor die oude man en zijn dertien katten te interesseren.

Wanneer ik het geval tot zijn normale proporties terugbracht, dan woonde daar in de Bloedsteeg een wat zonderlinge oude man, die er een stel katten op nahield. En dat mocht. Geen wetsartikel dat dat verbiedt. De oude man was ziek en verkommerd. Uit sociaal oogpunt leek het mij het beste de Gemeentelijke Geneeskundige Dienst te bellen, afdeling Geestelijke Hygiëne. Als ik het geval meldde, zouden ze de oude man wel verzorgen en voor de katten kon ook wel een oplossing worden gevonden. Ze konden in het dierenasiel worden opgenomen. Ik kon de zaak dan als afgedaan beschouwen en niemand zou kunnen zeggen dat ik mijn plichten had verzaakt. Het zotte verhaal van de oude man over zijn vrouw kon ik beroepshalve verwaarlozen. Niemand zou mij dat kwalijk nemen. Het was de gemakkelijkste oplossing en vermoedelijk ook de meest juiste. Een klein rapportje en…maar het zinde mij niet.

Op een of andere manier intrigeerden mij de oude man en zijn katten met hun opmerkelijk gedrag. Ik wilde er meer van weten. Ik moest er meer van weten. Wanneer ik de zaak niet tot de bodem onderzocht, zou ik voortdurend achtervolgd worden door een gevoel van onvoldaanheid. Zo was ik nu eenmaal. Daarom en alléén daarom had ik in mijn loopbaan nog nooit een zaak opgegeven. Ik kon het niet. Ik bleef altijd wroeten, zelfs en misschien wel juist wanneer anderen beweerden dat het hopeloos was. Ik hield niet van raadselen. Katten waren katten en wanneer zij zich niet als katten gedroegen, dan was er iets mis. Dan moest er iets zijn waardoor zij zich anders gedroegen. Alles had een oorzaak. Ook het vreemde gedrag van de katten.

Ik besloot de Geneeskundige Dienst en het dierenasiel voorlopig nog niet te waarschuwen. Ik zou eerst eens een onderzoek instellen. De zaak had een nuchtere aanpak nodig. Met mijn koel verstand, getraind in logisch denken, zou ik het mysterie zeker kunnen ontrafelen. Ik zuchtte. Maar was er nu wel een mysterie?

Was er nu echt wel iets dat de moeite loonde om je er mee bezig te houden? Wat had ik in feite gezien? En hoe moest ik mijn waarnemingen interpreteren? Daar kwam nog bij dat ik er niet eens zeker van was dat mijn waarnemingen juist waren. Ik wist uit ervaringen met getuigen dat objectieve waarnemingen tot de zeldzaamheden behoren. Het komt bijna niet voor dat iemand later nog een juist beeld van het gebeurde kan geven. Onze zintuigen zijn gebrekkig.

Men kan onze ogen niet vergelijken met de lens van een camera.

Onze verbeelding speelt ons voortdurend parten. Ik wist dat maar al te goed en hield er in de praktijk van mijn werk terdege rekening mee. Ik was dat aan de objectiviteit verplicht. Maar al waren mijn waarnemingen in dat kamertje dan misschien niet geheel juist, toch had ik die angst gevoeld. En die angst was werkelijkheid. Ze was voor mij zo wezenlijk dat ik vluchtte. Maar waarom vluchtte ik?

Vanwaar die panische angst? Ik streek met mijn hand langs mijn ogen. Al die overpeinzingen hadden geen zin. Ze brachten mij niet nader tot de oplossing.

Ik nam een blanco vel papier en legde het voor mij neer. Ik besloot met wat routinewerk te beginnen. Ik pakte mijn pen en schreef:






Naam: Theo Kater,

Adres: Bloedsteeg 8, tweede etage,

Burgerlijke staat: weduwnaar,

Bijzonderheden: onderhoudt dertien katten, waaronder een Charly en een Marie.





Na enig nadenken scheef ik er nog iets bij.






Marie: reïncarnatie van zijn overleden vrouw?





Ik slikte nog een grieppoeder en bekeek mijn lijst. Ik wist niet veel van het geloof in reïncarnatie af. Ik was er nog nooit mee geconfronteerd. Het had iets te maken met zielen die verhuisden.

Zielsverhuizing. Maar de oude man had noch het woord zielsverhuizing, noch het woord reïncarnatie gebruikt. Hij sprak over transformatie en transformatie betekende het overgaan in een andere vorm.

Wanneer ik die gedachtesfeer volgde, dan zou dus de vrouw van de oude man zijn overgegaan in de vorm van een kat. Ik keek naar de krabwonden op mijn hand. Als kat verdedigde Marie nog de rechten op haar stoel. Het was een zonderlinge gedachte. Hoe wist die kat dat haar vroegere verschijningsvorm zo aan die stoel was gehecht? Ik keek enige minuten peinzend voor mij uit. Was zo’n transformatie ook omkeerbaar? Kon die kat nu ook weer in een vrouw veranderen? Wanneer ik die oude man nog eens een bezoek bracht, zou ik dan in plaats van dertien katten, twaalf katten aantreffen; twaalf katten en een vrouw? Het was zot. We leefden toch in de twintigste eeuw?

Ik pakte de telefoon en draaide het nummer van het Bevolkingsregister. Toen aan de andere kant van de lijn werd opgenomen, zei ik mijn naam en vroeg: “Kunt u even voor mij nakijken wie er ingeschreven staan op het adres Bloedsteeg 8, tweede etage?”

“Bloedsteeg 8, tweede etage, zegt u?”

“Ja.”

“Een ogenblikje.”

De grieppoeder begon langzaam mijn koorts te verdrijven. Ik voelde mij al wat beter. Collega Birens tegenover mij, tikte met een ernstig gezicht aan een proces-verbaal. Ik mocht hem graag, die Birens. Hij deed het werk nu al meer dan twintig jaar en was toch zo heerlijk naïef en goedhartig gebleven. Een grootse prestatie. Hij kon zich soms nog oprecht verbazen over de verdorvenheid van het mensdom.

Ik trommelde met mijn vingers op mijn bureau.

Toch wel een aardig geval, die katten. Men komt als rechercheur voor de vreemdste dingen te staan. Dat maakte het beroep aantrekkelijk. Het was de verrassing. Men wist vooruit nooit in welke onmogelijke situaties men terecht zou komen. Ik schudde mijn hoofd. Nu weer een oude man met…

“Hallo.”

“Ja.”

“Noteert u even. Op het adres Bloedsteeg 8, tweede etage, staan ingeschreven: Kater Theo; zijn wettige echtgenote Buter, Marie en…”

“Dat kan niet,” riep ik in de hoorn.

“Pardon?”

“Dat kan niet,” herhaalde ik, “de vrouw is overleden.”

Er volgde een pauze.

“Ik kan er hier op de adreskaart niets van vinden.”

“Maar dat moet toch,” schreeuwde ik.

Er volgde weer een pauze.

“Het spijt me, maar volgens de kaart hier is ze nog in leven.”

Ik was te verbaasd om nog iets te zeggen. Ik had zonder meer aangenomen dat de vrouw was overleden. Ik had de woorden van de oude man niet ernstig genomen. Ik geloofde niet in reïncarnatie, transformatie of hoe men het gehussel met zielen ook wilde noemen.

“Hallo,” riep de stem aan de andere kant, “hallo.” Het tuitte in mijn oren.

“Ja,” zei ik na een poosje.

“Er is ook nog een zoon in huis.”

“Een zoon,” herhaalde ik toonloos.

“Ja, en de naam is Charly.”

Met de hoorn in mijn hand bleef ik zitten. Ik staarde naar het blad papier voor mij op mijn bureau. Het was een witte wazige vlek zonder contouren. Wat had die stem gezegd? Dat kan toch met.

Dat moest een vergissing zijn.

Ik hoorde nog een paar maal ‘hallo’ roepen, gevolgd door een scherpe klik. Eerst de bezet toon bracht mij tot de werkelijkheid terug. Zachtjes legde ik de hoorn op het toestel.

Het vertrouwde gezicht van mijn collega Birens keek mij van over zijn schrijfmachine bezorgd aan.

“Is er wat? Je bent toch niet ziek?”

De streek met mijn hand langs mijn ogen.

“Man, je ziet zo wit als een doek.”

De glimlachte vermoeid. “Nee, Birens,” zei ik loom, “ik voel mij best. Ik geloof alleen dat ik vanmorgen een paar geesten heb gezien.”

De las verbazing op zijn gezicht.

“Geesten?”

“Minstens twee.”

Hij trok zijn wenkbrauwen omhoog en hield zijn hoofd iets schuin.

“Waar dan?”

“In een kamertje,” zuchtte ik, “in een vunzig kamertje in de Bloedsteeg.”




3


Die middag vroeg ik nog een paar inlichtingen en bezocht de vrouw, van wie ik ‘s-morgens slechts een warrig hoofd had gezien.

Daarna stapte ik in mijn oude autootje en reed naar Laren.

Het was puur slecht weer. Het zonnetje dat ‘s-morgens nog zo vrolijk had geschenen, ging schuil achter een compacte, dicht opeengedrongen wolkenmassa. Uit een loodgrijze hemel plensde de regen bij bakken neer. De ruitenwissers van mijn trouwe Volkswagen konden al dat water niet verwerken. Ik had bijna geen uitzicht. Het was of mijn wereldje beperkt was tot het interieur van mijn wagentje, met daaromheen nog een smalle strook, afgesloten door een gordijn van regenwater. Met een snelheid van 60 km per uur gleed mijn beperkte wereldje met mij mee. De deed de grote lichten aan. Het gaf niets. Het licht weerkaatste glinsterend tegen het gordijn voor mij. Heel voorzichtig, turend door de voorruit, reed ik verder. Het was eigenlijk onverantwoord om met dat beperkte zicht te rijden, maar ik wist dat ergens vóór mij Laren lag.

Gedreven door die zekerheid staarde ik in de regen, hield het stuur vast en drukte op het gaspedaal. Ik glimlachte. Pelgrimstocht der mensheid, dacht ik. De mens, eeuwig op weg, met voor zich een steeds wijkend gordijn van onwetendheid. En het einde van die tocht? Ik haalde mijn schouders op. Het lag verder dan Laren.




Laren betekende voor mij Dick van Zijl. Dick was een van mijn beste vrienden. En al zo lang. Op zijn naam stonden enkele psychologische romans, die door de critici zeer gunstig waren ontvangen. Omdat hij altijd op zoek was naar nieuwe ideeën, interesseerde hem het gedrag van mensen bovenmate. Steeds wanneer ik een belangrijke zaak onder handen had, wisselde ik met hem van gedachten en bespraken wij de achtergronden van het menselijk handelen. Zo’n gedachtewisseling met een niet-politieman werkt vaak verhelderend. De belichting is dan niet meer zo eenzijdig. Als schrijver ging Dicks belangstelling vooral uit naar de uitzonderingen op het algemeen aanvaarde gedragspatroon. En juist met die uitzonderingen had ik als rechercheur voortdurend te maken. Soms leek het wel of ik zelf tot die uitzonderingen behoorde. Een moordenaar, een dief, een prostituee, een souteneur; zij waren voor mij geen abnormaliteiten. Ze waren een deel van mijn wereldje, al stond ik dan ook aan de andere kant van de Wet. Ik benaderde hen dan ook nooit met haat of minachting, maar zag ze als tegenstanders bij een spelletje poker.

Dicks visie op de samenleving verschilde hemelsbreed met mijn opvattingen. Dick hield van mensen; een langzamerhand zeldzaam geworden instelling. Vanuit die instelling schreef hij zijn romans, waarin het hoofdthema ‘de uiteindelijke goedheid van de mens’ steeds terugkeerde. Onze vriendschap bestond eigenlijk uit de aantrekkingskracht tussen twee tegengestelde polen. Ik geloofde niet zozeer in de goedheid van de mens. Mijn werk als rechercheur was een voortdurende confrontatie met het kwaad. En in al dat kwaad nog de goedheid van de mens te ontdekken dat was een opgave die beslist te veel van mijn fantasie vergde.

Toen ik met mijn wagentje voor zijn huis stopte, had hij de buitendeur al geopend en liep mij door de stromende regen tegemoet. Ik zag aan zijn gezicht dat hij blij was mij te zien.

“Wat een verrassing,” riep hij. “Wist je Laren nog te vinden?”

“Op gevoel,” schertste ik.

“Kom gauw mee naar binnen. Tjonge, tjonge, wat een beestenweer.”

“Praat me niet van beesten,” zei ik.

Truus, zijn vrouw, verwelkomde mij in de hal.

“Je blijft toch eten?”

“Graag.”

Ze verdween naar de keuken.

Dick en ik nestelden ons elk in een fauteuil. Zoals bijna alle schrijvers, bezat ook Dick een paar katten. Zodra ik was gaan zitten sprong een van de dieren op mijn schoot. Een onderdeel van een seconde keek het mij aan. Toen zocht het een plekje en rolde zich behaaglijk ineen. Ik streek niet mijn vingers over de zachte vacht en dacht aan de katten uit de Bloedsteeg.

Dick was weer opgestaan. Hij leek wat nerveus. Met zijn linkerarm leunde hij op de schoorsteen. In zijn rechterhand hield hij een boeddhabeeldje van terracotta. Ik keek Dick aan. Hij had een scherpgesneden gezicht, lang, met een hoog voorhoofd. Hij was nog jong, vijfendertig, maar het haar aan de slapen was al grijs.

Zijn mondhoeken waren voortdurend in beweging. De gezichtsuitdrukking tekende zich bij hem niet af om de ogen, maar om de mond met de dunne lippen. De scherpe mondlijn gaf aan zijn gezicht de uitdrukking van een fanaticus. Hij had de geheimzinnige, onbetwiste en gewetenloze leider van een misdadige bende kunnen zijn, maar ook een priester of asceet.

Om zich volledig aan het schrijven te kunnen wijden, had hij zijn baan als redacteur van een tijdschrift opgegeven. Het succes van zijn laatste romans had hem daartoe financieel in staat gesteld. Hij had er veel van verwacht. In het begin van zijn ‘vrijheid’, zoals hij dat noemde, was hij bijzonder enthousiast. Maar de laatste tijd bespeurde ik bij hem een onrust, die er vroeger niet was. Hij leek gedeprimeerd.

“Hoe gaat het met je nieuwe roman,” vroeg ik.

Hij zette het boeddhabeeldje op de schoorsteen en zuchtte. “Het gaat niet goed. Ik heb een grote vergissing gemaakt. Ik had mij niet in deze villa moeten opsluiten. De mis het dagelijks contact met mijn medemensen. Het wil niet meer. Mijn romanfiguren zijn pure producten van mijn fantasie geworden. Ze bestaan niet werkelijk.”

“Dat is toch geen bezwaar,” antwoordde ik.

Hij schudde zijn hoofd.

“Je mag de aansluiting met de werkelijkheid niet verhezen, anders voelen de lezers zich bedrogen. De lezer moet zichzelf kunnen herkennen. De romanfiguren moeten een spiegel zijn van zijn eigen wezen. Al herkent hij maar een facet. Maar wanneer ik de figuren uit mijn nieuwste roman overdenk, dan heb ik voortdurend het gevoel dat ze niet echt zijn. Het zijn geen mensen van vlees en bloed. Je kunt mensen zoals ik ze beschrijf, in het dagelijks leven nooit ontmoeten. Het zijn ijle, onwezenlijke figuren. Ook de situaties waarin ze optreden zijn irreëel. Ik voel er veel voor om mijn manuscript te verbranden en opnieuw te beginnen.”

“Je bent gek,” antwoordde ik, “en hoogmoedig. Dacht je nu werkelijk dat jouw fantasie vindingrijker was dan het leven zelf?”

Toen riep Truus ons aan tafel.




De uren vlogen voorbij. Om de nog kille avondlucht te verdrijven had Dick de open haard aangestoken. In ieder mens steekt de pyromaan. Hij deed het dan ook met kinderlijk plezier. De vlammen lekten als kleine dansende duiveltjes om de weerloze houtblokken, die slechts zo nu en dan fel knappend protesteerden. Het was boeiend, haast betoverend om naar dat spel van vuur en gloed te kijken. Met een gevoel van voldaanheid, zoals alleen door een heerlijk maal kan worden opgeroepen, strekten wij onze benen naar het vuur. De schemering sloop naderbij en nestelde zich in de hoeken van de kamer. Alles wat kleur had, trok zich geruisloos terug. Alleen het geel, roze en rood van het vuur in de haard hield stand. We spraken niet.

Terwijl ik in de vlammen staarde, kwam plotseling het beeld van de oude man en zijn katten terug in mijn gedachten. Het drong zich aan mij op, onweerstaanbaar. De trachtte het beeld uit mijn denken te bannen, maar dat lukte niet. Steeds kwam het terug. Het liet zich niet verdringen. Hoewel ik het mijzelf niet wilde toegeven, was ik in feite om die reden naar Laren gereden. Ik had behoefte aan contact met mensen die ik vertrouwde en voor wie ik mij niet hoefde te schamen om dat vreemde onlustgevoel dat mij sinds mijn bezoek aan de Bloedsteeg beheerste. De oude man en het sinistere aantal van dertien katten hadden mij boven de sfeer van het alledaagse getild. Moorden, inbraken, verkrachtingen dat alles lag in het vlak van de routine. Dat schokte mij niet meer. Ik ging dan met een rustige zelfverzekerdheid te werk. Dat alles behoorde tot een wereld die ik kende, die ik begreep. Maar de oude man en de katten vormden een andere wereld. En daarin voelde ik mij niet thuis.

Het lag te ver van de realiteit. Ik zou het bezoek aan die oude man moeten vergeten. Ik zou er niet meer aan moeten denken.

Maar ik kon niet. Het liet mij niet los. Integendeel. Ik voelde mij er toe aangetrokken.




Ik pakte mijn zakdoek en wiste het zweet van mijn voorhoofd.

“Wordt het je te warm?” vroeg Truus.

“Nee, nee,” zei ik, “het is de koorts. Ik ben wat grieperig.”

“Moet je aspirine?”

“Nee, laat maar. Ik heb poeders bij mij. Het gaat wel weer over.”

“Je had beter in bed kunnen kruipen,” zei Truus.

De glimlachte zwakjes.

“Och, zo erg is het niet. Met poeders blijf ik wel op de been. Bovendien had ik behoefte aan jullie gezelschap. Ik wil namelijk een ervaring kwijt. Ik was het voorval al bijna vergeten, maar vanmorgen kwam het weer in mijn herinnering terug. Zoals jullie weten, behoort tot de meest onaangename taken van de rechercheur, het bijwonen van een gerechtelijke sectie. Een paar maanden geleden was ik in een nogal moeilijke moordzaak gewikkeld.

Men had van dichtbij op een veertigjarige zakenman geschoten en de kogel was direct door het hart gegaan. De zaak was nogal verward en ik kon aanvankelijk de dader niet vinden. Maar van één ding was ik overtuigd; de vermoorde had zijn moordenaar gekend.

In het sectielokaal keek ik peinzend naar het lichaam op de snijtafel. Ik kon er niets aan doen, maar bij het zien van de dode kwamen allerlei vragen bij mij op. Neen, ik bedoel niet de gebruikelijke vragen over leven en dood, maar technische vragen. Een lichaam was voor mij toen nog niet veel meer dan een uiterst ingewikkeld complex van technische functies. Wanneer alle organen en orgaantjes hun taak maar naar behoren vervullen, functioneert het lichaam, dacht ik. Het was misschien een wat simplistische gedachte, maar ik wilde daarin geloven. Zie je, het was zo gemakkelijk, omdat je dan alle lastige vragen over ziel en geest eenvoudig terzijde kon schuiven.

Dokter Benard, die gewoonlijk de secties verricht, is hardhorend.

Het is moeilijk met hem een gesprek te beginnen. Tot mijn geluk was hij die dag verhinderd en zijn taak werd waargenomen door zijn assistent, een ernstige jongeman, die ik vrij goed kende. Hij ging trefzeker te werk en toonde een grote vaardigheid in het hanteren van het lancet. Toen hij uit het lichaam de meeste organen al had verwijderd, vroeg ik hem plotseling: “Waar is nu de ziel?” Hij keek mij aan en maakte met het ontleedmes in zijn handen een gebaartje. “Die is psst weg,” zei hij. “De man is toch dood. En doden hebben geen ziel.” Ik zweeg. Mijn vraag was als spot bedoeld en ik wilde er niet verder op ingaan. De assistent werkte rustig verder.

Maar even later al hield hij op.

“Wat ben je van geloof?” vroeg hij.

“Niets,” antwoordde ik, “ik ben een ongelovige.”

Hij schudde zijn hoofd.

“Die zijn er niet,” zei hij. “Ook jij bent gelovig, anders had je niet naar de ziel gevraagd.”

“Bestaat er dan zoiets als een ziel?”

Hij antwoordde niet direct. Hij pakte het hart dat hij zojuist uit het lichaam had verwijderd en spoelde het schoon.

“Zie je,” zei hij toen, “hier is de kogel binnengedrongen.”

Hij nam een sonde en stak die in het gat. “En hier is hij weer uitgetreden. Het hart is doorboord.”

Hij wees naar het lichaam op de snijtafel. “Hij had in ieder geval een hart.”

“Ook een ziel?”

Mijn vraag was een uitdaging.

Hij legde zijn messen neer en keek mij strak aan. “Waar ben je eigenlijk op uit?” vroeg hij. “Wil je van mij horen dat een mens geen ziel heeft dat ik bij de talloze secties die ik heb verricht, in het inwendige van de mens nog nooit een ziel ben tegengekomen? Wil je dat horen?”

Ik wist niet goed wat ik moest zeggen.

“Wel,” zei de jonge assistent nogal heftig, “dat antwoord krijg je niet. Elk mens heeft een ziel. De ziel huist in de hersenen. Daar zijn al zijn herinneringen opgetast, daarin zijn al zijn gevoelens gelokaliseerd.”

Hij nam een van de hersenkwabben en maakte een dwarssnede, zodat ik het inwendige van de hersenen kon zien.

“Hier,” zei hij, “in deze grijze massa ligt het wezen van deze man verborgen. Hierin zijn, van nog voor zijn geboorte tot aan zijn dood, de ervaringsfeiten gegrift. Hier huisde zijn ziel.”

Ik keek naar de grijze ineengekronkelde massa met de haast melkwitte zenuwdraden in hun duizenden vertakkingen. Zoals steeds wanneer ik een sectie bijwoonde, intrigeerde mij het fenomeen van het menselijk brein en ik raakte in een soort extatische bewondering toen ik de geweldige mogelijkheden van die grauwe materie overdacht. Starend naar dat patroon van zenuwdraden zoefde plotseling een gedachte door mijn hoofd. Ik wist niet hoe die eerste vonk was ontstaan. Maar ze was er. Het leek of een uiterst zwakke stroomstoot het mechanisme van mijn denken een kleine impuls had gegeven. Het ontwikkelde zich in een razend tempo.

“Is er wat?” De woorden van de assistent drongen slechts flauw tot mij door.

“Ik moet weg,” zei ik. “Ik moet weg, nu direct.”

Ik trok haastig mijn jas aan en verliet hollend het sectielokaal. Een halfuurtje later arresteerde ik in een cafeetje in de binnenstad de secretaris van de vermoorde. Hij legde een volledige bekentenis af.”




Dick en Truus zwegen. Ik had verwacht dat mijn verhaal heftige discussies zou uitlokken. Daarom had ik het ook verteld. Het was bedoeld als een voorspel tot wat mij werkelijk bezighield, namelijk de oude man en zijn reïncarnatie-gedachte. Ik wilde er over praten, maar ze zwegen. Begrepen ze mijn bedoeling niet? Of wilden ze er niet over praten?

Tot aan de dag van vandaag geloof ik dat de zakenman mij na zijn dood nog een boodschap gaf, al begrijp ik niet langs welke weg de communicatie tot stand kwam. Maar zonder die plotselinge gedachtevonk had ik de moordenaar nooit gevonden. De man had ogenschijnlijk een waterdicht alibi. De besefte volkomen dat er andere, meer plausibele verklaringen te vinden waren. Ik kende tenslotte alle facetten van de zaak. Die gedachtevonk kon uit mijzelf zijn voortgekomen, zonder invloed van buitenaf.

Ik had het verhaal tot nu aan niemand verteld. Ik heb na de arrestatie en de bekentenis van de moordenaar de loftuitingen op mijn intelligentie eenvoudig aanvaard en verzwegen op welke wijze de oplossing werkelijk tot stand was gekomen. Misschien was ik er op den duur zelf van overtuigd geraakt dat ik zuiver door mijn eigen intelligentie de zaak tot klaarheid had gebracht. Misschien.

Maar de oude man was gekomen. Hij en zijn dertien katten hadden mij opnieuw met het probleem van de ziel geconfronteerd.

“Wat weet je van zielsverhuizing?”

De vraag ontsnapte mij. Ongewild had ik de woorden gevormd, alsof een ander gebruik maakte van mijn stem.

“Zielsverhuizing,” herhaalde Dick langzaam.

“Ja,” zei ik, “zielsverhuizing of reïncarnatie, net zoals je het noemen wilt.”

Hij stopte bedachtzaam zijn pijp en ik zag hoe Truus mij onderzoekend aankeek. Het leek alsof ze mij doorgrondde, alsof ze wist hoe onzeker ik mij voelde. Kende zij het wereldje waarin ik was terechtgekomen? Waarom keek ze zo scherp? Was er iets aan mij te zien?

Ik ontweek haar blik. Ik kon het niet verdragen dat ze op die manier naar mij keek. Het was alsof ze op iets wachtte, of ze wist dat er iets met mij zou gaan gebeuren. Plotseling realiseerde ik mij hoe onzinnig die gedachte was. Hoe kon zich een dergelijke gedachte manifesteren? Waar kwam ze uit voort? Er kon toch niets met mij gebeuren? Ik was nerveus. Dat was alles. Ik moest mij bezinnen. Ik moest kalm blijven, vooral kalm blijven. Met plukkende vingers tastte ik in mijn zak naar een pakje sigaretten.

Waarom was ik zo nerveus? Ik zag dingen, die er niet waren.

Schichtig keek ik in de richting van Truus. Het was verbeelding. Er was niets bijzonders aan haar blik. De slikte. Het was de koorts.

Natuurlijk, het was die ellendige koorts.

“Wat is een ziel?”

De stem van Dick klonk ijl, als hing er tussen hem en mij een dikke mist. Nee, het was niet alleen de koorts. Er was ook nog iets anders. Het leek alsof iets of iemand in mij wroette, of een andere persoonlijkheid streed met mijn eigen ‘ik’.

“De wetenschap erkent haar niet.” Ik onderdrukte een neiging om hatelijk te lachen. De wetenschap.

Welke verklaring had de wetenschap voor dat vreemde dat zich in mij voltrok, nu, op dit moment. Waar was Albert Versteegh gebleven, de koele zakelijke rechercheur, de man die dacht dat niets hem meer kon schokken?

De stem van Dick galmde door. Soms dichtbij, dan weer veraf.

Met trillende vingers stak ik een sigaret op. Het vlammetje flakkerde achter mijn hand. Het licht viel op mijn krabwonden. Ze waren rood en vurig. Ik voelde het kloppen. Ontstoken, dacht ik.

Mijn bloed is vergiftigd. Het is naar mijn hoofd geslagen. Ik moet onmiddellijk naar een dokter.

“Zonder ziel geen godsdienst. Alle religies op aarde gaan er van uit dat de mens een ziel heeft.”

Ik stond haastig op.

“Het spijt me, je moet me even excuseren.”

In de keuken, bij vol licht, bekeek ik mijn hand. De rug was gezwollen. Ik deed mijn jasje uit en stroopte mijn mouwen op.

Nauwkeurig onderzocht ik mijn hand en mijn arm, maar ik kon geen sporen van bloedvergiftiging ontdekken. Het luchtte me niet eens op. Integendeel, ik voelde me alleen maar ellendiger. Nu wist ik nog niet hoe ik aan die hallucinaties kwam.

Een poeder, dacht ik. Ik neem nog een poeder. Met een glas in mijn hand waggelde ik naar de kraan. Mijn Hppen waren droog en mijn lichaam trilde. Ineens stond ik voor mijn eigen spiegelbeeld.

Vol ontzetting deinsde ik terug. Een paar verschrikkelijke ogen staarden mij aan. Het waren mijn eigen ogen, maar…

In een wild verlangen om het beter te kunnen zien, bracht ik mijn gezicht dichter bij de spiegel. Mijn adem verspreidde een lichte waas van condens over het glas. Toch zag ik het duidelijk gebeuren. Langzaam verkleurde het wit van mijn ogen tot gelig groen.

Ook de pupillen veranderden. Een onstuitbare kracht drukte ze samen tot twee spichtige spleten. Het rinkelend geluid van wegspattende scherven deed mijn lichaam schokken. Het glas was uit mijn hand gegleden.




4


“Hoe voel je je?”

Ik lag in een vreemd bed. Mijn blik dwaalde langs de wanden van het kamertje en bleef rusten op een crucifix boven de deur.

“Knap je al een beetje op?”

Dick zat op een stoel naast mijn bed.

“Je hebt bijna twee volle dagen geslapen.”

“Twee dagen?”

“Ja, we vonden je in de keuken.”

“In de keuken?”

“Ja, herinner je je het niet meer?”

Ik knikte vaag. Langzaam kwamen de beelden in mijn herinnering terug. Een oude man in een bed. Katten.

“Heb je een spiegel?”

“Een spiegel?”

“Ja, ik wil mijzelf eens bekijken.”

Dick lachte. “Ik wist niet dat je ijdel was.”

“Dat is het niet.”

Hij reikte naar het nachtkastje en gaf mij een handspiegel. Mijn hand trilde een beetje toen ik de spiegel van hem overnam. Langzaam bracht ik het glas naar mijn gezicht en keek. Ik zag er miserabel uit, maar mijn ogen waren in orde. Ze waren normaal, grijsblauw. Ook de pupillen hadden weer hun normale vorm. Ik vroeg mij af of ze ooit anders waren geweest.

“Tevreden?”

Ik gaf hem de spiegel terug en knikte. “Ik mag me wel eens scheren.”

“Heb je nog koorts?”

“Nee, ik voel me alleen nog wat slap.”

“Blijf nog maar een paar dagen in bed.”

Ik schudde mijn hoofd. “Nee Dick, ik heb jullie al genoeg last bezorgd. Ik voel mij best in staat om op te staan. Een warme douche en ik ben weer in orde.”

“Je weet…”

“Ik weet het: jullie zouden mij nog verplegen als ik een besmettelijke ziekte had. Ik ben jullie zeer dankbaar. Binnen een halfuurtje ben ik beneden.”

“Goed, ik zal Truus vragen of ze iets voor je klaarmaakt.”

Hij knikte me bemoedigend toe en verliet de kamer.




“Daar is onze Florence Nightingale,” lachte Dick.

Truus zette een kop bouillon voor mij neer. “Getrokken van kalfspoulet. Het zal je goed doen.”

“Dank je, het is erg lief van je.”

Ze keek me bezorgd aan. “Waarom ben je er zo lang mee doorgelopen? Dat moet je niet doen. Je hebt nu zelf ondervonden hoe gevaarlijk het is. Je moet een griep niet onderschatten. We waren echt van je geschrokken. We hoorden iets vallen en renden naar de keuken. Geloof me, je zag er uit als een geest.”

“Als een geest,” herhaalde ik.

“Ja, je stond daar te wankelen met je handen voor je ogen. Als Dick je niet had opgevangen, was je beslist gevallen. Je kreunde als een gewond dier. Ik heb nog nooit zoiets meegemaakt. Het heeft ons heel wat moeite gekost om je in bed te krijgen.”

“Heb ik mijn handen steeds voor mijn ogen gehouden?”

“Nee, later niet meer.”

“Was er iets? Ik bedoel, was er iets met mijn ogen?”

Ze haalde haar schouders op. “Ze waren groot en angstig.”

“Meer niet?”

“Nee, je keek alsof je ergens van was geschrokken.”

Ik zuchtte. “Dat was ik ook.”

“Van iets in mijn keuken?” vroeg Truus verbaasd.

“Nee, niet van iets in jouw keuken, maar van iets in mijzelf.”

De las verwondering op hun gezichten.

“Ik meen dat ik jullie een verklaring schuldig ben. Het was namelijk niet alleen de koorts. Er was nog iets anders. Misschien had de koorts er wel iets mee te maken. Dat kan best zijn. Maar het was niet alléén koorts. Er was iets in mij gaande. Ik was mijzelf niet meer. Ik miste de controle over mijn eigen zintuigen. Zie je, in zekere zin zijn we soeverein. We hebben een eigen wil. Maar die avond bij het houtvuur leek het alsof een gedeelte van de heerschappij was overgenomen. Het was alsof ik mijn wil met een ander moest delen. Ik besef volkomen dat dit ongelooflijk klinkt, maar…”

Ik maakte een wanhoopsgebaar.

“Ik…ik kan het niet precies vertellen. Ik kan de woorden niet vinden.”

Zenuwachtig stond ik op.

“Kon ik mijn gevoel maar overplanten. Ik bedoel, niet vertolken in woorden, maar echt overdragen.”

Ik zuchtte.

“Ik heb een man ontmoet, een oude man. Hij…hij schijnt over andere overdrachtsmiddelen te beschikken dan de taal. Wat het is, weet ik niet. Het is een soort telecommunicatie. Of eigenlijk is het geen communicatie. Het is…het is een eenrichtingsverkeer. Het lijkt op hypnose, maar het is het niet. Het is veel intenser.”

Mijn gedachten toefden bij dat zonderlinge gezelschap in dat kamertje in de Bloedsteeg. Het was alsof ik in een rechtstreeks contact stond met de oude man in het bed. Ergens in mijn hersenen werd een beeld geprojecteerd. Aanvankelijk nog wazig, maar steeds scherper. Ik zag een lange witte baard. Katten. De beelden vloeiden in elkaar over. Een mager gezicht boven een lappendeken en katten, steeds weer katten. De impulsen van zijn wil onderbraken voortdurend mijn eigen gedachten. Ik kon ze niet ordenen, al voelde ik mij beter toegerust dan twee dagen tevoren. Toen was ik een willoos ontvangstapparaat. Nu was ik sterker. Wanneer ik mijn vuisten balde, zodat de nagels in mijn vlees drongen, dan verdween zelfs het beeld.

Die kleine pijnsensatie was voldoende om de impulsen te overstemmen. Ik wist nu ook vanwaar dat alles kwam. Ik wist nu wie mijn tegenstander was. Ik had dat vreemde gevoel dat mij beheerste, toegeschreven aan de koorts. Ik had naar verklaringen gezocht.

Nu wist ik dat hij het was. Langzaam waren mij ook zijn bedoelingen duidelijk geworden. Ik had mijn eigen ogen gezien, de verandering.

“Ik wil geen kat zijn.”

Mijn woorden klonken hol, ongearticuleerd.

“Je moet mij helpen Dick. Ik wil geen kat zijn.”

Ze staarden me aan, lang en nadrukkelijk. Ik keek in hun ogen, zocht naar begrip. Maar ik zag slechts verbazing, pure verbazing.

Ze begrepen me niet.

In paniek stond ik op en greep Dick bij zijn colbertjasje vast. Zijn ogen waren nu dichtbij. Ik las geen begrip. Een plotseling gevoel van machteloosheid kroop in mijn armen. Zijn revers glipten uit mijn vingers.

“Je moet me helpen,” zei ik loom, “je moet me helpen. Ik vrees dat ik het alleen niet kan. Een moment van zwakte en…”

Vermoeid zakte ik terug in mijn fauteuil.

Niemand sprak. De stilte stond als een muur tussen ons drieën. Ik keek door het raam naar buiten. De lucht was effen grijs. Regen drupte van het kozijn. De bomen droegen hun eerste groen. Ik dacht aan de oude gek uit het dorp, waar ik was geboren. Hij heette Kees, ‘gekke Kees’ en brabbelde een vreemd kinderlijk taaltje.

Als kind jouwde ik hem na. Meestal reageerde hij met een grijns en een ondoorgrondelijke blik uit zijn schichtige ogen. Maar een enkele keer werd hij woest, liep mij na en smeet met stenen. “Arme Kees,” zei mijn moeder dan, “de blaadjes…”

“Ik niet,” schreeuwde ik plotseling, “ik niet. Ik ben niet gek. Jullie moeten niet denken dat ik gek ben.”

Dick legde vertrouwelijk een hand op mijn arm. “Rustig,” zei hij, “rustig. Er is toch niemand, die dat beweert?”

“Nee,” zei ik hijgend, “nee. Maar ze zullen het denken. Ze zullen tegen me zeggen: ga eens naar een psychiater. Een psychiater, oh God, ik weet wel iets van geestesziekten af. Ik ken de symptomen. Ze zullen zeggen dat ik aan waandenkbeelden lijd dat ik de grenzen van de realiteit niet meer onderken. Begrijp je het Dick? Niemand zal mij geloven. Jij bent mijn enige kans.”

Ik keek hem aan en lette op zijn gezicht. Een kleine trilling liep langs zijn mond.

“Je bent wat overspannen,” zei hij. “Je bent…”

Hij maakte zijn zin niet af. Hij scheen zich te beraden.

“Goed, als het je geruststelt, ik zal je helpen.”

Hij pauzeerde even. “Al begrijp ik nog niet waarmee. Je zult mij meer moeten vertellen. Jouw verhaal was tot nu wel erg onsamenhangend. Eigenlijk was het niet eens een verhaal. Het waren zo maar een paar losse opmerkingen. Nogal verward, moet ik zeggen. Ik ken je als een nuchter mens, een ervaren politieman. Er moet iets zijn gebeurd, waaruit jouw vreemde gedrag van de laatste twee dagen valt te verklaren. Als je mij nu eens alles vertelde, vanaf het begin, dan kunnen we misschien tot een oplossing komen.”

De zuchtte. “Je hebt gelijk, ik was niet erg duidelijk.”

Aarzelend, terughoudend, vertelde ik wat mij was overkomen. De vertelde van het briefje, van mijn bezoek aan de oude man en zijn katten, van mijn waarnemingen in de spiegel, van de vreemde impulsen en van mijn angst.

Ze luisterden geboeid.

Ik was verbaasd over mijn eigen nauwkeurigheid. Zo fotografisch helder stond mij alles voor de geest dat ik geen detail vergat en elk facet belichtte met de nauwgezetheid waarmee ik als rechercheur gewoon was mijn proces-verbaal op te maken.

Toen ik was uitverteld, viel er een stilte. Ze namen de tijd om het allemaal te verwerken.

Dick was de eerste die sprak.

“Ik begin er iets van te begrijpen,” zei hij. “Het is ongelooflijk. Dat wonderlijke verhaal van die zakenman, die jou na zijn dood nog een boodschap gaf; jouw vraag over zielsverhuizing; de handen voor je ogen en de spiegel, die je mij vanmorgen vroeg; dat alles krijgt plotseling betekenis.”

Hij staarde peinzend voor zich uit.

“Het is een vreemde geschiedenis. Maar ik begrijp nog steeds niet hoe ik je zou kunnen helpen.”

Ik schoof naar het puntje van mijn stoel.

“Door in mij te geloven. Ik bedoel, door niet a priori aan te nemen dat ik aan waandenkbeelden lijd.”

“Is dat je grootste zorg?”

“Ja dat is de basis van mijn angst. Ik ben plotseling gaan beseffen hoe eenzaam geesteszieken kunnen zijn. Het lijkt me verschrikkelijk voortdurend op een muur van onbegrip te stuiten, opgesloten te zijn met je eigen gedachten, zonder ze te kunnen uiten. Ik geloof dat mensen daardoor krankzinnig kunnen worden. Wanneer jij mij niet gelooft, waar moet ik dan heen?”

Dick stond op en liep door de kamer. Truus keek mij van opzij aan.

De blik uit haar ogen was zacht, vol medeleven. Ze beroerde mijn hand met haar vingertoppen. Ze zei niets. Ze keek alleen maar.

Dick ging weer zitten. “Laten we er over praten,” zei hij.

Ik knikte loom.

“Je bent toch niet werkelijk bang dat je in een kat zult veranderen?”

Ik streek met mijn hand langs mijn ogen.

“Ik weet het niet meer. Ik weet het echt niet meer. Ik heb die angst gevoeld. Ik heb mijn ogen zien verkleuren. Is het gevaar dan niet wezenlijk?”

Hij keek mij aan.

“Dan zou je toch eerst moeten sterven.”

“Sterven?”

“Ja, volgens mij kan zielsverhuizing slechts plaatsvinden na de dood. Eerst na de dood is de ziel vrij. Dat is het standpunt van bijna alle religies op aarde. Het is in de regel een straf voor de ziel, als zij ook na de dood van het lichaam aan de aarde blijft gekluisterd. Bijna alle spookverhalen gaan hiervan uit. De ziel kan dan geen rust vinden en blijft zich met aardse zaken bemoeien. Op een of andere manier, vaak door misdragingen tijdens het aardse bestaan, is de ziel niet vrij geworden. De dood heeft geen verlossing gebracht. Alleen het christendom stelt dat de ziel na zijn dienst op aarde regelrecht naar de hemel gaat, of eventueel naar het vagevuur of de hel.”

“Maar Dick, is het dan niet mogelijk? Ik bedoel, waarom zouden sommige zielen na de dood van hun lichaam niet blijven talmen en hun aanwezigheid hier op aarde in een andere verschijningsvorm een poosje voortzetten?”

“Bijvoorbeeld in katten?”

Er klonk een licht sarcasme in zijn stem.

“Ja,” zei ik onthutst, “katten.”

Ik was geschrokken van de vlucht van mijn eigen gedachten, maar tegelijk betwijfelde ik of die gedachten wel geheel uit mijzelf waren voortgekomen.

“Katten,” hoorde ik Dick zeggen, “zijn vreemde wezens. De kat heeft altijd tot de verbeelding van de mens gesproken. Het zou op zich al een interessante studie zijn om de houding van de mens ten opzichte van de kat door de eeuwen heen na te gaan. Soms werd het dier vergoddelijkt, soms verguisd. De kat appelleert aan het gevoel van mystiek dat ieder mens eigen is. Vraag mij niet waarom, want ik weet het niet. Het gedrag van de kat is vaak zo soeverein, zo autonoom dat men het dier wel een zelfstandige ziel toedicht.”

“En waarom niet,” zei ik fel. “Is het hebben van een ziel dan een privilege van de mens? Waarom zouden dieren geen ziel hebben? Zijn wij zo superieur?”

De scherpe klank van mijn woorden verraste hem. Ik zag het. Bij zijn mondhoeken verscheen weer die trilling. Hij keek mij aan, scherp, onderzoekend.

“Albert Versteegh,” zei hij nadrukkelijk, “wiens standpunt verdedig je eigenlijk?”

Ik begreep zijn toespeling. Hij noemde mij nooit bij mijn volle naam. De realiseerde mij plotseling wat ik had gezegd. Het was geen eigen standpunt. Ik geloofde niet dat dieren een ziel hadden.

Ik had dat nooit geloofd. Hoe kwam ik er dan toe om dingen te zeggen, die nooit in mij hadden geleefd? Ik voelde nu niets van die vreemde impulsen. Ze waren er niet. Toch had ik…De schrok. Zou het al zover met mij zijn gekomen dat ik met mijn mond zijn gedachten vertolkte? Ik voelde me ineens vreselijk moe, loom en afgetobd. De verborg mijn gezicht in mijn handen en kreunde.

“Wat is er?” De herkende de stem van Truus.

“Het was mijn eigen standpunt niet.”




5


Een goede nachtrust had mijn geest verkwikt. Ik voelde hoe de griep langzaam haar greep op mij verloor. Ik was weer tot iets in staat. Na het gesprek met Dick was ik in verwarring naar mijn kamertje gevlucht en in bed gekropen. Met hevige hoofdpijn had ik een tijdlang in bed liggen woelen en was toen vermoeid in slaap gevallen. Ik had vreemd gedroomd.

Maar de dag leek vrolijk. Een vriendelijk zonnetje prikte door de gordijnen. Ik keek het kamertje rond en weer viel mijn blik op het crucifix boven de deur. Was Dick katholiek? En hoe dacht Truus over de zaken des geloofs. Vreemd dat ik weer aan godsdienst dacht. Jarenlang had ik dat gemeden. Ik ging alles wat zweemde naar mystiek uit de weg, bang voor besmetting.

Mijn afwijzende houding was heel begrijpelijk. In mijn jeugd was ik overspoeld met godsdienst, vooral dienst. Ik had vele uren, door blikken geketend, op harde banken doorgebracht en geluisterd naar woorden die ik niet begreep. Langzaam was in mijn kinderlijk gemoed verzet gegroeid; verzet tegen die steeds weerkerende gevangenschap. Toen mijn verzet openlijk werd, werd ik bedreigd met straffen. Eerst met kastijdingen, later met eeuwige verschrikkingen. Niet om de straffen, maar uit liefde voor mijn ouders had ik mij onderworpen. Tenslotte kon ook die liefde mij niet meer binden. Sindsdien was ik steeds op de vlucht.




Toen ik beneden kwam trof ik Truus alleen aan het ontbijt.

“Waar is Dick,” vroeg ik.

Ze maakte met haar hoofd een korte beweging in de richting van het raam.

“Hij is wandelen.”

Ze zag er een beetje somber uit.

“Zo vroeg al?”

Ze knikte lusteloos.

Ik schoof mijn stoel bij en begon een ei te pellen.

“We hadden een verschil van mening.”

Ik glimlachte. “Niet ernstig, hoop ik.”

“Het ging over jou.”

Ik hield op met pellen.

“Over mij?” vroeg ik verbaasd.

Ze zuchtte. “Ja, over jou. Dick zei dat je een geestelijke depressie doormaakte en ik was het daar niet mee eens. Hij zei dat voor al die vreemde dingen die jij had meegemaakt, wel een redelijke verklaring was te vinden. De oorzaak lag volgens hem niet in iets buiten jou, maar in jezelf.”

“Met andere woorden: mijn geest is ziek.”

Ze maakte een afwerende beweging.

“Zo moet je dat niet opvatten. Dick wil je helpen. Hij denkt niet dat je gek bent of zoiets. Hij zoekt alleen maar naar een redelijke verklaring. Dick schrijft nu eenmaal psychologische romans. Hij probeert de menselijke ziel te ontleden. Je moet bedenken dat ook hij een crisis doormaakt.”

“Waarom hij?”

Het duurde even voor ze antwoordde. Ze drukte met haar wijsvinger op een lege eierdop.

“Van zijn nieuwe roman heeft hij al grote delen klaar. Hij is er niet tevreden mee. Aanvankelijk wist hij niet waarom. En nu, juist op een moment dat hij er van overtuigd raakt dat de mensen en situaties, zoals hij die had beschreven, onwezenlijk waren, niet bestaanbaar, kom jij hier en vertelt ervaringen die nog verder van de realiteit lijken verwijderd. Dat heeft hem in de war gebracht.”

Er kwam een vertederde blik in haar ogen.

“Arme Dick. Weet je, jij was zijn toetssteen. Jij staat als rechercheur nu eenmaal midden in het leven. Hij luisterde altijd graag naar jouw ervaringen, om die later weer in zijn romans te verwerken. Op die manier hield hij een greep op de werkelijkheid. Begrijp je nu, waarom hij zo geschrokken is van jouw verhaal? Hij moet dat eerst verwerken. Nu wil en kan hij de werkelijkheid van jou nog niet aanvaarden.”

“En jij, Truus, aanvaard jij het wel?”

Ze knikte. “Dat was nu juist ons verschil van mening.”

Er borrelden allerlei vragen in mij op, maar ik zweeg. Ze speelde weer met de eierdoppen.

“Zie je,” zei ze na een poosje, “ik kom, als ik dat zo oneerbiedig mag zeggen, uit een gereformeerd nest. Dick is katholiek. Na ons huwelijk hebben wij beiden geen kerk meer bezocht. Het was een onuitgesproken afspraak. Maar ik ben mijn jeugd en opvoeding niet vergeten. Gisteren, toen jij ons dat verhaal deed, kwam plotseling een oude gedachte in mijn herinnering terug. Het was een leerstuk of zoiets, uit de bijbel. En toen, Ap, toen ineens wist ik wat er met jou aan de hand was. God is met je bezig.”

“God?”

“God en de duivel,” zei ze, “twee strijdende machten. Gewoonlijk merken we er niet veel van. Dat komt omdat we niet willen luisteren. Maar soms, wanneer we moeten kiezen tussen goed en kwaad, voelen we een kleine afspiegeling van die strijd. Dan beseffen we dat die twee machten er zijn.”

Ze sprak met zoveel vuur en overtuiging dat ik het niet waagde haar tegen te spreken.

“De duivel,” ging ze verder, “behoeft niet veel strijd te voeren. Hij heeft het makkelijk. De mens is van nature tot het kwade geneigd. Maar soms komt hij in actie. Dan gebruikt hij alle middelen die hem ten dienste staan.”

“Wanneer?”

Ze boog zich over de tafel, dichter naar mij toe. Ik keek in haar ogen. Ze waren groot en vol expressie.

“Wanneer de duivel merkt dat God een bijzondere belangstelling heeft. Wanneer God in iemand werkt.”

“En denk je…?”

Versuft zakte ik in mijn stoel terug. Een mengeling van gedachten tolde door mij heen. God? Ik? Uitverkiezing? Een oude spreuk flitste door mijn hoofd: en het lot viel op Jona.

Ik stond op en begon door de kamer te stappen. Brokstukken van predikaties uit mijn jeugd, die diep in mijn herinnering waren verzonken, doken weer op. Ik dacht aan mijn moeder, het lieve mens.

In de schemering, met alleen het licht van een eenpitspetroleumstelletje, had ze met mij gesproken, urenlang. Op het treefje stond de hoge witte koffiepot met op het deksel kleine rode bloemetjes.

De bijbel lag voor haar op tafel, open, met een rood lintje ergens tussen de bladzijden. Haar lieve handen, waarvan ik elk kuiltje kende, rustten op dat boek, waaruit zij zoveel troost putte. Op het behang en tegen de zoldering lagen grillige schaduwen. Soms, wanneer zij sprak over God en Eeuwigheid, blies ik zachtjes tegen het glaasje dat als een soort patrijspoortje in de ronding van het stelletje stak. Dan wakkerde het vlammetje en de schaduwen schoven heen en weer. Ze kon niet begrijpen waarom ik al dat goede en schone dat zij kende, achteloos verwierp. Ze begreep niet waarom ik de twijfel koos, terwijl de zekerheid zo dichtbij was, vlak onder haar handen, haar lieve handen. Ze begreep niet dat ik van die handen hield, maar niet van dat boek daaronder. Voor haar was dat één.

Toen ik dat boek niet aannam, dacht ze dat ik ook haar had verstoten. Het heeft haar veel pijn gedaan, en mij. Ik zuchtte bij de herinnering. En zou God nu…?

Bij de schoorsteen bleef ik staan. Mijn blik werd getroffen door het boeddhabeeldje. Ik neem het in mijn hand en bekeek het aandachtig. Er straalde een serene rust van die zittende figuur. Bezonken en in zichzelf gekeerd. Ik zag niets van dat lijden, zoals bij die crucifix boven de deur.

“Weet je het zeker? Ik bedoel dat God…”

Ze stond van tafel op en kwam langzaam naar mij toe. “Je mag nu niet twijfelen,” zei ze, “juist nu niet.”

De zette het beeldje op de schoorsteen terug en streelde het met mijn vingers. “Ik heb altijd getwijfeld,” zei ik, “altijd.”

Ze beroerde de mouw van mijn jasje.

“Ik ook,” zei ze, “wanneer het mijzelf betrof.”

De het het beeldje los en draaide mij om. “Hoe krijg ik zekerheid?”

Ze keek mij aan. “Voor een rechercheur,” zei ze, “moet dat niet moeilijk zijn.”

“Er zullen niet veel rechercheurs in de hemel komen,” zei ik scherp.

“Ze hebben een verkeerde bijbel. In het wetboek van strafrecht komt het woord ziel niet voor, en wat er wel in voorkomt, is bepaald niet stichtelijk genoeg.”

Eén moment staarde ze mij aan. Toen stapte ze van me weg. Haar voetstappen klonken in de hal en ik hoorde het kraken van de trap, die naar haar slaapkamer voerde.

De wachtte een poosje op haar terugkeer. Maar ze kwam niet.

Waarom zei ik toch zulke dingen? Ze meende het toch goed.

Meende ze het goed? Ik moet weg, dacht ik. Ik moet hier weg. De pakte mijn jas en verliet het huis.

Juist toen ik in mijn wagentje wilde stappen, zag ik Dick. Hij liep met zijn hoofd voorover en zijn handen waren diep in de zakken van zijn jas gestoken. Hij zag mij pas toen hij al vlakbij was.

“Ga je weg?”

De knikte.

Hij legde zijn hand op mijn schouder.

“Ap,” zei hij, “ik geloof je. Ik geloof jouw verhaal. Ik geloof dat je het allemaal echt hebt beleefd. Ik heb je dat gisteren niet duidelijk durven zeggen. Ik kon het niet. De hoop dat je het mij niet kwalijk neemt. Het was ook zo…”

Op zijn gezicht verscheen een wat verwrongen grijns.

“Ik begrijp het,” zei ik gelaten.

Hij keek mij ernstig aan. “Ga in ieder geval de oude man en de katten niet uit de weg. Ontvlucht ze niet. Het zou een vlucht zonder einde zijn. Probeer klaarheid te verschaffen. Voor jezelf…en voor mij.”




6


Zo reed ik dan na drie dagen terug naar Amsterdam. Ik had het gevoel dat ik de drie belangrijkste dagen van mijn leven had doorgemaakt. Ik had iets in mijzelf ontdekt. Ik was mij eindelijk bewust geworden waardoor ik bestond. Ik had het wezenlijke van mijn bestaan ontdekt. Het was een vreemde gewaarwording, die onmiddellijk een aantal consequenties met zich meebracht. Mijn houding ten opzichte van de oude man werd daardoor bepaald. Hoe meer ik er over nadacht, hoe meer ik tot de overtuiging kwam dat ik die merkwaardige grijsaard moest vernietigen. Er bleef mij mets anders over. Hij was te groot geworden. Wanneer ik niet onmiddellijk met de afbraak begon, dan zou hij blijven groeien. Ik vreesde dat ik zelfs nu al te laat was.

Middels Fleurop liet ik Truus een boeket bloemen bezorgen en ik schreef haar een kort briefje, waarin ik mijn dank betuigde voor de verzorging gedurende mijn ziekte en waarin ik mij tevens verontschuldigde voor mijn onheuse gedrag tijdens ons laatste gesprek.

Na lang aarzelen schreef ik ook Dick een brief. Hij was tenslotte mijn enige vriend. Ik trachtte hem mijn veranderde gevoelens duidelijk te maken en schreef hem wat mijn verdere plannen waren.

Toen ik het epistel overlas merkte ik dat alles nogal vaag was, niet omlijnd. Mijn zekerheid moest nog groeien. De vorm ontbrak.

Toch besloot ik aan de inhoud niets te veranderen. Dick zou het wel begrijpen.

Nadat ik de beide brieven had gepost, ging ik terug naar mijn kamer. Ik schonk mezelf een glas Franse cognac in en dacht na.

Het was heerlijk rustig in huis. Mijn hospita was weg, waarschijnlijk op een van haar zwerftochten door de stad. De cognac verspreidde een weldadige warmte in mijn lichaam. De prikkelende geur stimuleerde mijn denken. Wat wist ik van de oude man?

Tijdens mijn bezoek aan de vrouw met het warrige hoofd, de enige buur van de grijsaard, was ik niet veel wijzer geworden. Ze woonde nog maar een paar maanden op dat adres. De oude man zag ze vrij regelmatig. Bijna iedere dag ging hij inkopen doen, maar de laatste paar dagen had ze hem gemist. Nee, ze wist met dat de oude man ziek te bed lag. De katten? Ja, de oude man hield er een stel katten op na. Maar daar had ze geen last van. Ieder zijn liefhebberij. Ze had nooit iets vreemds aan de oude man bemerkt.

Wel was het haar opgevallen dat hij altijd een donkere bril droeg.

“En zoveel zonlicht is er in ons steegje toch niet te vinden.”

Ik had nadere inlichtingen ingewonnen uit de registers van geboorten en overlijden, maar die bevestigden slechts wat ik al wist.

Marie Buter en Charly Kater waren geboren en niet gestorven.

Officieel waren zij nog in leven. Dit was de enige reële basis van mijn onderzoek. Ik had ze in dat kamertje niet ontmoet, althans niet in hun normale menselijke vorm. De vraag was dus: “Waar waren zij, hoe dan ook, gebleven?”

In normale gevallen kon men de mogelijkheden eenvoudig splitsen in a, ze waren nog in leven en b, ze waren dood. Het ellendige was dat de oude man het verdwijnen van zijn vrouw en zoon had getrokken in een sfeer, waarin nog een derde mogelijkheid overbleef: een situatie waarin men noch van leven, noch van dood kon spreken.

Als ik de zaak ooit tot een oplossing wilde brengen, zo redeneerde ik, dan diende ik mij toch eerst klaarheid te verschaffen omtrent de gevoelens van de oude man. Waarin geloofde hij? Ik kon die vraag niet terzijde schuiven. In andere onderzoeken deed het er niet veel toe wat iemand geloofde, maar in dit speciale geval was het van essentieel belang.

Bestond er buiten leven en dood nog een derde mogelijkheid?

Geloofde de oude man in die derde mogelijkheid? Zo ja, hoe verklaarde hij dat dan?

Wanneer ik de woorden van de oude man analyseerde, was er geen sprake van dood. Marie, zo zei hij, was nog niet aan haar transformatie gewend. Toen haar overgang naderde, had ze op zijn aandringen de kat gekozen. Er was dus sprake van een keuze. Ik zuchtte.

Kort gezegd, kwam het dus hier op neer: geen dood, maar transformatie of metamorfose naar keuze. Vreemd, heel vreemd. Ik had er nog nooit iets van gehoord of gelezen. Maar gesteld dat het waar was, gesteld dat die mogelijkheid inderdaad bestond, wat was dan de uitvoerende macht? Wie bracht de transformatie tot stand?

Beschikte de oude man over krachten die de scheidslijn tussen leven en dood konden opheffen? Wanneer bezat hij die macht?

Kon hij de transformatie eerst dan tot stand brengen, wanneer de mens aan zijn biologische dood toe was, of ook al daarvóór? Hoe oud was Marie Buter toen ze transformeerde? En wat gebeurde er met Charly Kater?

Vragen, steeds meer vragen. Er was maar één mogelijkheid om op die vragen een afdoend antwoord te krijgen. Ik moest de oude man opnieuw bezoeken. Daarom toog ik ten tweeden male naar de Bloedsteeg.

Ik had vroeger eens iets gelezen over de proeven, die de Russische fysioloog Pavlov met dieren had genomen. Pavlov was een materialist, iemand die alleen maar geloofde in wat tastbaar is. Zijn beweringen hadden veel indruk op mij gemaakt. Hij meende het gehele zieleleven mechanisch uit reflexen te kunnen verklaren. Hij beschouwde de ziel niet als een bovennatuurlijk deel van de mens.

Manifestaties die men aan de ziel toeschreef, waren volgens hem niets anders dan reacties op prikkels. Deze reacties of reflexen hadden hun oorsprong in vroegere ervaringsfeiten. Proeven met dieren hadden hem dat geleerd.

Ik geloofde niet dat men uit proeven met dieren het zieleleven van de mens kon verklaren. Dieren hadden geen ziel. Het was niet zo verwonderlijk dat zij zuiver dierlijk reageerden. Maar hoe zouden ze reageren als ze wel een ziel hadden, wanneer ze bezield waren als de katten van de oude man? Op weg naar de Bloedsteeg rijpte in mij een plan om dat te onderzoeken.

Ik bracht eerst een bezoek aan een slager, en gewapend met een pond biefstuk, keurig in stukjes gehakt, besteeg ik het trappetje van nummer 8. Het idee van de biefstuk vond ik zo gek nog niet. Uit tactische overwegingen liep ik zo geruisloos mogelijk de trap op.

Om het kraken enigszins tegen te gaan, zette ik mijn voeten niet in het midden, maar aan de zijkanten van de treden neer en verplaatste mijn gewicht zo voorzichtig mogelijk, als een koorddanser.




Toen ik op het portaaltje van de tweede etage was gekomen, klopte ik niet, maar duwde onmiddellijk de deur open. Mijn plotselinge binnenkomst had de katten verrast. Onder het mauwen van wilde kreten stoven zij uit alle hoeken van de kamer bijeen. Voor het bed ontstond een chaotische verwarring. De dieren sprongen wild langs en over elkaar en het duurde geruime tijd voordat uit die kluwen zwarte kattenlijven een ordelijke verdedigingsgordel was opgebouwd.

Ik sloeg alles nauwlettend gade. Wat de katten ook mochten zijn, hun organisatie was niet feilloos. Wanneer ik onmiddellijk was toegetreden, had ik het bed van de oude man al bereikt voordat de katten hun cordon ter bewaking hadden gevormd. Maar hoe dan ook; een organisatie was er. En dat was op zich al opmerkelijk genoeg.

Charly zat weer in het midden. De herkende hem direct aan dat kleine plukje wit midden op zijn zwarte kop. Hij was ook iets groter, iets forser dan de andere dieren. Hij leek mij bovendien niet zo zelfverzekerd als een paar dagen tevoren. Vermoedelijk had mijn tactiek hem overrompeld. Zijn ogen hield hij op mij gericht, maar zijn linkeroor draaide voortdurend in de richting van het bed, als verwachtte hij een reprimande van de oude man.

Ik kon er niets aan doen, maar die kleine tekenen van zwakheid gaven mij een gevoel van medelijden. Ik hield van katten. Van alle dieren die ik kende, waren ze mij het meest sympathiek. Toch besloot ik de ontluistering van hun grootheid voort te zetten. Op een veilige afstand hurkte ik, diepte uit mijn zak het papier met de stukjes malse biefstuk en legde die heerlijkheden voor mij neer.

De wachtte af en lette scherp op de reacties van de katten. De geur van het verse vlees zou hun zintuigen prikkelen. Het was alleen de vraag hoe hun reflexen zouden zijn. Ik was benieuwd of de katten hun collectief gedrag omwille van die stukjes vlees zouden prijsgeven. Hadden ze een ziel of zouden hun reacties zuiver dierlijk zijn?

Gespannen wachtte ik af.

Na enkele seconden zag ik hoe de koppen zich strekten in kleine ritmische bewegingen. Ook hun neuzen bewogen. Ze roken het vlees. De katten moesten uitgehongerd zijn. Ze hadden zeker gedurende enkele dagen niets gegeten. Ze waren mager, ondervoed. Ik kon hun ribben onderscheiden. Ik verwachtte dan ook dat zij elk ogenblik het cordon zouden verbreken. Maar er gebeurde niets.

Het was de angst, dacht ik, de angst voor mijn aanwezigheid zo dicht bij het vlees, die hen er van weerhield naderbij te komen. De stond op en schoof langs de muur. Het vlees liet ik liggen. Vanaf enige afstand keek ik toe. Als de katten al in tweestrijd stonden, merkte ik er niets van. Hun groene ogen volgden mij in al mijn bewegingen. Hun aandacht gold alleen mij. En toch lag daar onbewaakt en binnen springafstand die berg malse biefstuk, waarvan de geur hun neusgaten binnendrong.

Ik ging terug naar het vlees en hurkte er bij neer. Ik neem het grootste stuk uit de berg en wierp het voor de poten van Charly.

Even zag ik een lichte trilling in de flanken van het dier. Maar dat was dan ook de enige reactie. Het vlees liet hij onaangeroerd. Hij keurde het zelfs geen blik waardig. Als een god, als een koning, zo soeverein troonde hij daar te midden van de groep. Fascinerend.

Opnieuw onderging ik de betovering die van het dier afstraalde. In stille aanbidding keek ik toe.

“U bent dus teruggekomen.”

De stem van de oude man verbrak de betovering. Ik was zo intensief met mijn experimenten bezig geweest dat ik niet meer aan de oude man had gedacht. Ik had zelfs niets van zijn aanwezigheid bemerkt. Dat verbaasde mij. Zo dicht in zijn nabijheid had ik de impulsen toch sterker moeten voelen. Langzaam kwam ik uit mijn gehurkte houding omhoog.

“Ja,” zei ik traag, “ik ben teruggekomen.”

Ik vroeg mij af of de oude man iets van mijn experimenten had gemerkt. Hij liet mij niet lang in het onzekere. “Het is goed Charly,” zei hij, “pak het vlees maar.”

De katten wierpen zich op de biefstuk. Hun gedrag was nu weer normaal en onderscheidde zich in niets van het gedrag van andere katten in soortgelijke omstandigheden. Nu zag ik pas hoe uitgehongerd de dieren waren. Ieder vocht om een aandeel in de buit. Ik hoorde blazen en grommen en ik zag dat zelfs Charly venijnig mepte naar een kat die te dicht in zijn nabijheid kwam. Het stelde mij teleur. Onbewust had ik gehoopt dat de katten zo bezield waren dat zij het aardse vlees van een stompzinnige koe, gebracht door een vreemde rechercheur als onrein zouden verwerpen. Hoewel ik de gedachte als dwaas onderkende, nam dit toch mijn gevoel van teleurstelling niet weg. De oude man scheen dit te merken.

“Wat staat u daar?” riep hij geërgerd. “Bezield of niet, een kat is een kat en niets dierlijks is hem vreemd. Wilt u van katten meer verwachten dan van mensen?”

“Ik weet het niet,” zei ik aarzelend.

Ik keek om mij heen en toen ik zag dat de kat Marie niet oplette, pakte ik de stoel en ging bij de oude man aan het bed zitten. Ik neem het briefje uit mijn zak.

“Ik vraag mij nog steeds af waarom u mij dit briefje hebt geschreven.”

“U bent de vorige keer ook zo snel weggegaan.”

“Dat was angst.”

Ik verwachtte weer die nare lach te horen, maar hij lachte niet. Hij scheen te denken.

“Alleen een mens zonder verbeelding kent geen angst. U bent teruggekomen om te onderzoeken in hoeverre uw angst de vrucht was van uw verbeelding, is het niet?”

Ik knikte.

“Daarom nam u biefstuk mee en trachtte Charly te verleiden, om aan uzelf te bewijzen dat hij maar een gewone kat was.”

“Ja,” zei ik zacht.

“Maar,” riep de oude man opgewonden, “Charly is geen gewone kat. Hij is mijn zoon.”

Ik zweeg even om mijn gedachten te ordenen. Ik had dit antwoord min of meer verwacht. Het lag in de lijn van het denken van de oude man. Ik was van plan hem juist in het kader van dat denken aan te vallen. Het had geen zin om tegen de oude man te zeggen dat ik hem niet geloofde. Een dergelijke houding zou hij verwachten. Hij zou zich hooghartig terugtrekken binnen de ommuring van zijn geloof en ik begreep dat dat een onneembare veste was.

“Ik wil het van u aannemen,” zei ik. “Charly is geen gewone kat, maar uw zoon.”

Ik had in mijn stem zoveel ernst en bedachtzaamheid gelegd dat de oude man er door werd misleid.

“Werkelijk?” riep hij stralend.

“Ja,” zei ik zacht.

Hij opende zijn ogen.

Ik zag nu dat mijn waarnemingen tijdens mijn vorig bezoek niet geheel juist waren. De koorts had mij toch misleid. Ik voelde mij nu ook rustiger dan de vorige keer. Ik was sluwer en meer geneigd tot afbraak. De oude man had geen kattenogen. Het leek alleen maar zo. Omdat het oogwit gelig was vertroebeld kon de afscheiding tussen de geelgroene irissen niet duidelijk worden waargenomen.

Ook de pupillen waren ziekelijk vervormd. De ogen van de oude man leken op die van een kat, vooral bij de eerste indruk, maar echte kattenogen had hij niet. Ik begreep nu ook waarom hij buiten steeds een donkere bril droeg en de gordijnen in het kamertje gesloten hield. Zijn ogen konden bijna geen licht verdragen.

“Ik ben zo blij dat u het begrijpt,” zei hij. “Ik had er niet op durven hopen. De meeste mensen staan er nogal sceptisch tegenover. Eigenlijk vreemd, want ze willen wel aannemen dat de ziel na de dood naar een gefantaseerde hemel of hel gaat. Ze beseffen niet dat de ziel inherent is aan het leven en dus aan de aarde is gebonden.”

Hij glimlachte. “Ik geef toe dat men eerst aan het idee moet wennen.”

“Ja,” zei ik peinzend, “men moet beslist aan het idee wennen.”

Hij richtte zich enigszins op. “Maar u gelooft het toch? U gelooft toch dat de zielen van mijn vrouw en mijn zoon zijn overgegaan in de katten Marie en Charly?”

“Ik heb het woord geloof niet gebruikt,” zei ik bedachtzaam. “Ik neem het aan als een werkhypothese voor mijn onderzoek.”

Hij Het zich terugvallen op zijn kussen. “Een werkhypothese. Wat wilt u? Wilt u een geloof onderzoeken?”

“Ik ben rechercheur,” zei ik. “Herinnert u zich nog?”

Hij schudde zijn hoofd.

“Een geloof leent zich niet voor een rechercheonderzoek. Het is bij voorbaat tot mislukken gedoemd.”

De oude man had gelijk. Men kan een geloof niet onderzoeken, althans niet in juridische zin. Men kan over een geloof redeneren, maar de discussie leidt onherroepelijk naar zaken waar de rede ophoudt en het geloof begint. Ik besefte dat volkomen. Het was ook niet mijn bedoeling het geloof van de oude man te ontrafelen, maar de oude man zelf.

“Men kan een geloof niet bewijzen,” ging de oude man verder. “Het bewijs ligt in de niet zichtbare dingen.”

“Maar uw katten,” zei ik, “zij vormen toch een levend en zichtbaar bewijs.”

Hij glimlachte opnieuw.

“Mijn geloof schuilt niet in mijn katten. Het zou een armzalige basis zijn. U hebt zelf gezien hoe ze het vlees verslonden, toen ik ze maar even de vrijheid gaf. Ze vochten als…als mensen om het grootste aandeel. Nee, mijn geloof schuilt in de ziel, de eeuwige onsterfelijke ziel.”

Ik zuchtte. Koortsig zocht mijn brein naar een zwakke plek in zijn wapenrusting. Ik kende het spel. Het was mijn vak. Maar het onderwerp lag mij niet. Het was zo subtiel, haast ongrijpbaar.

“De mens,” zei ik, “is niet eeuwig en onsterfelijk.”

“Gelukkig niet,” riep de oude man. “Het zou voor de meeste zielen een kwelling zijn, wanneer zij voor eeuwig aan hetzelfde lichaam waren gebonden. De dood betekent voor de ziel vaak een bevrijding.”

“Uw vrouw en zoon zijn dus ook gestorven.”

“Maar natuurlijk dat moest toch.”

Ik keek hem aan. “Ja, ja,” zei ik peinzend, “het moest.”

Er volgde een lange pauze.

Mijn laatste woorden bleven zweven. Het geluid ervan scheen zich niet voort te planten. Het ebde niet weg. Het hing trillend tussen ons beiden, als een zomerhitte boven gloeiend asfalt. De hitte in het kamertje was ondraaglijk. Ik had behoefte aan frisse lucht. De benauwende stank van kattenzeik drukte op mijn borst. Maar ik wilde doorgaan. Ik moest het mysterie kwijt. De oude man was aan het einde van zijn krachten. Ik voelde het. Ik had hem ontwricht en de oplossing leek nabij.

De zieke ogen staarden mij aan. Zelfs de pupillen reageerden. Ik zag hoe het oude lijf begon te schokken. Zenuwachtig plukten zijn knokige vingers aan de oude lappendeken. De ogen werden groter en de rimpels in zijn voorhoofd vulden zich met vocht. Trillend van inspanning bracht hij het bovenlijf iets omhoog.

“Ga weg, satan, ga weg.”

Het woord satan trof mij. Had ik niet juist in hem de satan gezien, de duivel, die mij mijn ziel wilde ontnemen?

Bevend viel de oude man terug in zijn kussen.

Ik beet op mijn onderlip. Een paar seconden was ik in twijfel. Kon ik…moest ik weggaan?

Schichtig keek ik naar de katten. Ik zag dat zij hun oren spitsten.

Verder reageerden zij niet. Langzaam boog ik mij voorover. Het gezicht van de oude man was dichtbij. Ik zag zijn oogleden trillen.

“Meneer Kater,” fluisterde ik, “waar zijn hun lichamen?”




7


De oude man was in zwijm gevallen. Ik had geen antwoord gekregen op de vraag, die mij zo sterk bezighield. De eerste ogenblikken stond ik er wat verloren bij. Ik vroeg mij af of het komedie was. Ik had het als rechercheur tijdens een verhoor wel meer meegemaakt dat mensen flauwvielen op een moment dat ze zich in het nauw gedreven voelden. Vooral vrouwen pasten deze tactiek dikwijls met succes toe. Maar men wist nooit of het echt was of niet.

De oude man was ziek. Het was heel goed mogelijk dat hij te veel van zijn krachten had gevergd. De laatste fase van het gesprek had hem nogal aangegrepen. In mijn gedachten ging ik het woordenspel na. Was ik te hard geweest? Sluw, berekenend en met een zekere bitterheid was ik aan het onderzoek begonnen. Eigenlijk was het geen onderzoek. Er was geen sprake van een objectief benaderen van een probleem. Het was afbraak, pure afbraak. De denkbeelden van de oude man mochten niet waar zijn. Het moest een leugen zijn. De waarheid lag toch alleen in wat ik geloofde.

Peinzend en met een hart vol achterdocht keek ik naar de katten.

Daarna gleed mijn blik naar dat zielige hoopje mens onder die lappendeken. De oude man ademde nog. Het hart, dacht ik, hoe sterk is het hart. Hoeveel weerstand kon men in zo’n broos lichaam verwachten?

Een gevoel van wrevel overviel mij. Het was een afkeer van mezelf. Het kriebelde van binnen als een knagend insect. Waarom liet ik de oude man niet met rust? Was ik zelf niet sterk genoeg?

Had mijn geloof zo weinig zekerheid? Wat wilde ik eigenlijk?

Waarom die haast sadistische manier van ondervragen? Ik kon de oude man toch rustig met zijn eigen geloof laten sterven.

Sterven?

Het woord resoneerde in mijn schedelpan. Was ik niet gekomen om de oude man te vernietigen? Dat was toch mijn plan? Ik wilde toch dat angstgevoel kwijt. Opnieuw gleed mijn blik naar de oude man. Hij ademde nog. Hij ademde nog. De woorden schenen zich duizendmaal te herhalen. Als ik een kussen nam en…




Plotseling was het alsof er iets in mij knapte. Ineens was er een breuk. Verdwaasd keek ik op, ontzet, verbijsterd door mijn eigen gedachten. Een moment nog stond ik besluiteloos, toen holde ik het kamertje uit en rende de trap af.

Buiten adem stormde ik op de hoek van het steegje een cafeetje binnen. De man achter de tapkast herkende mij.

“Gut, Versteegh,” zei hij met een diepe keelstem, “het lijkt wel of iemand jou op de hielen zit, in plaats van andersom.”

“Ja,” zei ik, “de duivel. Waar is je telefoon?”

Hij haalde zijn schouders op en zwaaide met zijn dik rond hoofd.

“Achterin, meester.”

Ik laveerde tussen tafeltjes en stoeltjes door en stapte de telefooncel in. Vloekend omdat de kiesschijf zo langzaam terugliep, draaide ik het nummer van dokter Barette.

Ik kende dokter Barette al jaren, eigenlijk al zo lang als ik in de oude binnenstad werkte. Hij had daar zijn praktijk. Hij was een van de weinige artsen die begrip hadden voor het werk van de politie. Vaak begon mijn optreden daar waar zijn bemoeienissen eindigden, namelijk bij de dood. Wanneer hij bij een sterfgeval werd geroepen en de omstandigheden kwamen hem wat verdacht voor, dan waarschuwde hij ons. Op den duur was een prettige samenwerking ontstaan. Ik hoopte dat hij mij ook nu zou helpen. Ik had nog nooit tevergeefs een beroep op hem gedaan.

“Hallo dokter Barette,” zei ik, toen de hoorn werd opgenomen, “met rechercheur Versteegh. Wilt u zo gauw mogelijk komen, liefst direct. Het adres is Bloedsteeg 8.”

“Wat is er aan de hand?”

“Er is een oude man flauwgevallen en ik zou het verschrikkelijk vinden als hij juist nu zou sterven.”

“Is het een patiënt van mij?”

“Toe dokter,” drong ik aan, “dat is toch niet van belang. Kom zo gauw mogelijk. Het is dringend, geloof me. Ik wacht op u.”

“Goed, goed, ik kom al.”

Ik smeet de hoorn op de haak en rende het cafeetje uit.

Toen ik boven kwam was de oude man nog steeds bewusteloos. De katten waren blijkbaar aan mijn verschijning gewend geraakt, want zij vormden bij mijn binnenkomst geen kordon. Marie lag uitgestrekt in haar stoel en verzorgde traag haar make — up. Charly was waakzaam, maar niet vijandig. Hij keek mij alleen even aan en besteedde verder zijn aandacht aan een vliegje dat argeloos langs zijn poten liep.

Ik liep naar het bed en keek naar de witte baard, de snor en het oude gezicht met de tientallen lijntjes en diepe groeven. Het was een gezicht met duidelijke sporen van veel strijd en lijden. Mijn gemoed schoot vol. Plotseling hield ik van die man, die oude afgetobde man met zijn vreemde ideeën. Dat gevoel kwam ineens, het was niet gegroeid. Die enkele aanblik deed het.

Ik zuchtte.

Wat was ik eigenlijk een vreemde kerel. Nog maar een paar minuten geleden ging ik de oude man met listige vragen te lijf, misleidde hem met valse gevoelens en dacht eraan hem te doden.

En dat alleen omdat ik verblind was. Ik had geen mens gezien maar een symbool, een symbool van een geloof dat ik niet beleed dat ik niet begreep en daarom wilde vernietigen. Ik had mij bedreigd gevoeld zonder te beseffen dat het gevaar niet school in de oude man, maar in mijzelf. Wanneer ik nu keek, zag ik slechts een oud en eenzaam mens, zieltogend op een vervuild bed in een stinkend kamertje. Ik was aan een zelfanalyse toe. Het werd hoog tijd dat ik mijzelf eens onder de loep nam.

De sloeg de lappendeken iets terug en voelde de pols van de oude man. Mijn vingertoppen gleden over de gerimpelde huid. Ik kon geen polsslag waarnemen. Het bonzen van mijn eigen hart overstemde het gevoel in mijn vingertoppen. Mijn eigen hartslag trilde op de huid van de oude man. Klopte het hart van de oude man nog, of voelde ik alleen het pulseren van mijn eigen? Ik wist het niet.

Nerveus sloeg ik de deken weer recht en dekte hem toe.




Door mijn snelle ren heen en terug naar het cafeetje had ik het warm gekregen. Ik ademde moeizaam. Het zweet kriebelde langs mijn rug omlaag en mijn overhemd plakte. Naweeën van de griep.

De wiste het zweet van mijn voorhoofd en trok mijn colbertje uit.

Aan de muur bij de deur hing een kapstok. Het was een antiek geval met fraai bewerkte koperen haken en een ovale spiegel in het midden. Toen ik mijn colbertje ophing, viel mijn blik op een vergeelde foto, die tussen de lijst van de spiegel stak. Het was een amateurkiekje, zes bij negen. In het midden zat een vrouw in een rolstoel. Links van haar stond een jongetje en rechts een meisje. Ik schatte de leeftijd van de kinderen op ongeveer vijf jaar.

Achter de vrouw in de rolstoel stond een man met een baard. De pakte het fotootje uit de spiegel en liep er mee naar het raam, om het beter te kunnen bekijken. In het licht zag ik het duidelijk. De man met de baard was Theo Kater. Hij zag er keurig uit, gekleed in een zwart pak met een zwarte hoed. Een beetje stijfjes. Ook de andere figuren op het fotootje waren stijf, deftig gekleed. Het geheel gaf het beeld van een nette burgerlijke familie, op z’n zondags uitgedost. Ik vroeg mij af wanneer het fotootje was genomen.

De baard van Theo Kater was op het kiekje nog zwart.

Ik hoorde kloppen en zag de katten rennen. Charly formeerde zijn strijdmacht. De borg het fotootje in mijn portefeuille en deed open.

Het was dokter Barette.

“Ik ben blij dat u er bent,” zei ik. “Kom binnen.”

De dokter keek verwonderd om zich heen.

“Wat een krot,” zei hij. “Het stinkt. Hoe kan iemand hier leven.”

Hij schudde zijn hoofd. “En wat moeten al die katten?”

De glimlachte. “Dat is de lijfwacht van de oude man. Ik zou maar geen stap dichterbij doen. U loopt kans dat ze u aanvliegen.”

De las verbazing op zijn gezicht.

“Lijfwacht?”

De knikte. “Ja, aangevoerd door Charly. Kijkt u maar. Hij zit in het midden.”

De dokter keek en ik lette op zijn reactie. “Het is een mooi dier,” zei hij peinzend.

“Ja,” stemde ik in, “hij is dan ook de zoon van de oude man. Die tweede van links daar is zijn vrouw.”

“Wat?”

“Zijn vrouw,” herhaalde ik nonchalant, “de vrouw van de oude man in het bed. Ze heet Marie.”

De dokter trok zijn wenkbrauwen op en keek mij onderzoekend aan. Hij trachtte van mijn gezicht te lezen of ik schertste, maar ik hield het in een ernstige plooi.

“Luister eens, Versteegh,” zei hij, “voor wie heb je mij nu eigenlijk geroepen?”

Ik begreep zijn toespeling. “Niet voor mij, dokter,” zei ik ernstig, “maar voor de oude man. Hij is ongeveer tien minuten geleden bewusteloos geraakt. Ik had een gesprek met hem over zijn katten.”

“Dus toch de oude man,” zei hij met een licht sarcasme.

Voordat ik kans zag hem tegen te houden, liep hij in de richting van het bed. De katten reageerden onmiddellijk. Ze kromden hun ruggen en staken waarschuwend een dikke staart omhoog. Charly kwam zelfs naar voren. Hij richtte zich op zijn achterpoten op en hield dreigend een klauw gereed. Verschrikt deinsde de dokter achteruit en greep mij bij mijn arm.

“Ik heb u toch gewaarschuwd.”

“Ja, maar,” stotterde hij, “dit is toch te gek.”

Ik zuchtte. “Dat dacht ik ook.”

Ik het dokter Barette even van de schrik bekomen. Zijn gezicht zag rood. Hij zette zijn tas op de vloer en streek met twee vingers tussen zijn boordje.

Ik keek naar de rij woedende katten. In feite was ik blij met hun reactie. Wat ik mij tijdens mijn vorig bezoek ook mocht hebben verbeeld, dit niet. Ik was nu in gezelschap van een arts, een betrouwbaar man die, indien dit later nodig mocht blijken, van het vreemde gedrag van de katten kon getuigen. Charly troonde oppermachtig voor het front van zijn troep.

“Het is goed Charly,” zei ik.

Zonder nadenken had ik dezelfde woorden gesproken als de oude man. De besefte het pas, toen de katten het kordon verbraken.

Verbaasd, maar wel met een gevoel van triomf zag ik ze uitzwermen. De katten hadden naar mijn bevel geluisterd.

De dokter keek mij aan. Het was een blik vol achterdocht. Ik zag een zenuwtrilling bij zijn linkeroog.

“Vreemde beesten,” zei hij.

“Ja,” zei ik, “bezielde katten.”

Ik had gehoopt dat hij commentaar zou leveren, maar dat deed hij niet.

“Kan ik nu gaan?” vroeg hij.

Ik knikte. “De bewaking is opgeheven.”

Aarzelend en met een schichtige blik naar de katten, liep hij naar het bed, sloeg de lappendeken terug en onderzocht de oude man.

Hij deed het zorgvuldig. Zijn koele vingers gleden tastend over het lichaam. Soms klopte hij en luisterde met zijn stethoscoop. Het duurde geruime tijd. Toen hij klaar was keek hij nogal bezorgd.

“De man is erg verzwakt,” zei hij. “Ik zal er voor zorgen dat hij onmiddellijk wordt opgenomen. Ik denk dat hij er met een goede verzorging wel weer bovenop komt. Ik heb geen lichamelijke gebreken kunnen ontdekken.”

“Denkt u dat hij nog lang bewusteloos blijft?”

Hij tuitte zijn lippen. “Neen,” zei hij, “hij zal straks wel weer bijkomen. Doe maar een raam open. De lucht is hier niet te harden. Alleen al aan de stank zou je hier bezwijken.” Ik schoof een van de ramen open. De dokter borg zijn stethoscoop in zijn tas.

“Zeg,” zei hij na een poosje, “wat bazelde je nu over bezielde katten?”

Ik glimlachte. “De man heeft mij verteld dat de zielen van zijn vrouw en zoon in twee van die katten zijn overgegaan.”

“Zielsverhuizing?”

“Dat woord heeft hij niet gebruikt. Hij sprak over transformatie. Volgens hem waren ze ‘overgegaan’.”

Dokter Barette schudde zijn hoofd.

“De arme stakkerd,” zei hij. “Ik geloof dat ik het allemaal wel begrijp.”

“U begrijpt het?” vroeg ik verbaasd.

“Ja, ik denk van wel. Hij woont hier zeker alleen?”

Ik knikte.

“Geen familie?”

Ik haalde mijn schouders op. “Voor zover ik weet, zijn er alleen de katten.”

Hij knikte traag. “Dat zie je wel meer bij mensen die, oud geworden, eenzaam hun levensavond slijten.”

Hij zuchtte.

“De eenzaamheid, Versteegh, is een van de grootste problemen van het ouder worden. Wat wij gewoonlijk ons leven noemen, wordt bepaald door onze plaats in de samenleving. We hebben een gezin, een werkkring, een vriendenkring en elk lid daarvan heeft zo weer zijn eigen verbindingen. We vormen, als we nog actief zijn, een schakel in een ontzaglijk raderwerk. Want ondanks onze hang naar individualiteit, zijn we een sociaal wezen. We beïnvloeden elkaar wederkerig. Dat contact, die wederzijdse beïnvloeding hebben we nodig om waarlijk mens te zijn.”

Hij keek naar het bed.

“En wat gebeurt er als we ouder worden? We verliezen onze werkkring, onze vriendenkring wordt uitgedund en onze dierbaarste familieleden worden ons door de dood ontnomen. Op het laatst staan we alleen. We hebben al onze relaties met het leven verloren. Geloof me, Versteegh, er zijn maar weinig ouderen die nog de moed hebben om nieuwe banden aan te knopen. De meesten kunnen de ban van de eenzaamheid niet verbreken. Ze geraken in een lichamelijk en geestelijk verval en krijgen soms de zonderlingste denkbeelden.”

“En de oude man?” vroeg ik.

Hij haalde zijn schouders weer op. “Och,” zei hij, “je weet het nooit zeker. Maar ik denk dat hij het verlies van zijn vrouw en zoon geestelijk niet heeft kunnen verwerken. De amputatie was te ingrijpend. Hij heeft de realiteit van hun dood niet kunnen aanvaarden. Daarom heeft hij zich een schijnwereldje geschapen en dicht nu aan de katten die combinatie van karaktereigenschappen en verstand toe, die hij als de ziel van zijn overleden vrouw en zoon beschouwt.” De dokter zweeg en ik dacht na over wat hij gezegd had.

“Ja, ja,” zei ik peinzend, “dat zou het gedrag van de oude man kunnen verklaren. Het is heel aannemelijk.”

Ik wreef met mijn hand langs mijn kin.

“Toch klopt het niet helemaal.”

“Waarom niet?”

“Er is namelijk iets wat u niet weet. Zijn vrouw en zoon zijn niet overleden, althans niet officieel. Bij de Burgerlijke Stand heb ik er niets van kunnen vinden.”

Dokter Barette keek mij bezorgd aan. “Ik zal voor de oude man onmiddellijk een ambulance sturen,” zei hij. “Dan kan hij worden opgenomen.”

Hij legde zijn hand op mijn schouder. “En wat jou betreft, Versteegh, je werkt te hard. Het wordt tijd dat je een poosje met vakantie gaat. Het zal je beslist goed doen.”

“Maar echt, dokter,” wierp ik tegen, “mij mankeert niets.”

“Nog niet,” zei hij kalm, “nog niet. Het is ook maar een advies.”

Hij pakte zijn tas en liep het kamertje uit. Ik keek hem met gemengde gevoelens na. Met de knop van de deur in zijn hand bleef hij nog even staan. “Voor de zekerheid,” zei hij, “informeer nog eens bij de Burgerlijke Stand. Je zult zien dat ik gelijk heb. Het is een vergissing.”

Toen deed hij de deur achter zich dicht.

Ik luisterde naar het kraken van zijn voetstappen op de trap. Het geluid werd steeds zwakker. De woorden van de dokter klonken nog na. Een vergissing bij de Burgerlijke Stand? Ik schudde mijn hoofd. Vrijwel uitgesloten. Door mijn werk kwam ik dikwijls in contact met de ambtenaren die de onverbiddelijke registers bijhielden. Ze werkten uiterst gedegen. Neen, beste dokter Barette, dacht ik, een vergissing kan ik wel uitsluiten. Voor zover ik de Burgerlijke Stand ken, maakt men daar geen vergissingen.




8


Langzaam keerde het bewustzijn van de oude man terug. Het lichaam bewoog en uit de open mond steeg een zacht gekreun. De joeg Marie weg en ging op de stoel bij het bed zitten. De luisterde scherp en trachtte in het gekreun woorden te onderscheiden. Maar het waren slechts klanken, reeksen van keelgeluiden zonder vorm.

Na enige tijd opende hij de ogen en keek mij aan. Langzaam aan kwam er een blik van herkenning. Het gaf mij een gevoel van opluchting. De oude man zuchtte. Een vermoeide glimlach gleed over het wasbleke gezicht.

“Bent u er nog,” fluisterde hij.

Ik knikte.

“Wat is er gebeurd?”

“U bent flauwgevallen.”

Hij zuchtte opnieuw. “Het gebeurt mij de laatste tijd wel meer. Vroeger had ik daar nooit last van.”

De lachte hem vriendelijk toe. “Vroeger,” zei ik. “Maar u bent nu ziek. Ik heb een dokter laten komen.”

“Een dokter?”

“Ja, hij heeft u onderzocht.”

“Mij onderzocht? Wanneer dan?”

“Toen u bewusteloos was.”

Hij klemde zijn lippen op elkaar en op zijn gezicht verscheen een norse trek. Een lichte blos kleurde zijn wangen. “Ik had geen dokter nodig,” zei hij scherp.

“Luister eens, meneer Kater,” zei ik vriendelijk, “u kunt hier niet alleen blijven. Het is onverantwoord. U bent ziek en hebt verzorging nodig.”

Een van de katten sprong op het bed. Behoedzaam sloop het dier over de lappendeken naar de hand van de oude man en snuffelde.

“Wat gaat er dan nu met mij gebeuren,” vroeg hij argwanend.

Ik antwoordde niet.

Zijn vingers streelden de zachte vacht van de kat. Het dier vlijde zich op de deken en begon te spinnen, eerst nog zacht en met tussenpozen, daarna luider en ononderbroken. Ik keek naar die hand, die strelende oude hand, die een zelfstandig leven scheen te leiden, los van het lichaam. Het spinnen van de kat vulde het kamertje met tederheid.

“U gaat naar een ziekenhuis,” zei ik na een poosje.

De hand staakte het strelen. Nog even klonk het spinnend geluid.

Toen hield het op.

“Mijn katten,” zei de oude man en zijn ogen vulden zich met tranen. “Mijn arme katten.”

Ik begreep wat er in hem omging.

“Ik wist het,” zuchtte hij. “Ik wist dat het vandaag of morgen zover zou komen.”

Hij begon te huilen.

“Het was een fout, een onbegrijpelijke fout. Ik heb dat pas beseft, toen ik mijn krachten voelde verminderen. Het is…het is verschrikkelijk.”

Het verdriet van de oude man leek echt. Het was niet geveinsd. Hij scheen de wanhoop nabij.

“Wat is verschrikkelijk,” vroeg ik.

Hij zuchtte opnieuw. “Ik heb,” huilde hij, “geen rekening gehouden met mijn eigen dood.”

“Ik begrijp u niet,” zei ik zacht. “Vroeg of laat sterven we toch allemaal?”

Hij schudde zijn hoofd. Tranen drupten langs zijn schonkige wangen. Hij scheen mijn vraag niet te horen. “Het is verschrikkelijk,” herhaalde hij.

Ik voelde mij verward, onhandig. Ik wist niet hoe ik dit leed moest opvangen. Ik begreep de oorzaak niet. Het was, zo voelde ik, meer dan alleen het feit dat de oude man van zijn katten zou worden gescheiden.

Hij richtte zich enigszins op. Steunend op zijn ellebogen keek hij mij aan. “Ik had er aan moeten denken,” zei hij. “Iemand moet mijn taak overnemen, wanneer ik niet langer mens ben. Daarom heb ik u dat briefje geschreven.”

Hij zweeg even.

“Begrijpt u?”

Ik knikte.

“Ik vind het moeilijk,” zei hij aarzelend, “om het u te vragen, maar…wilt u voor mijn katten zorgen?”

“Ik?”

De vraag had mij volkomen verrast. Natuurlijk had ik wel aan de katten gedacht. Iemand moest ze verzorgen. Het dierenasiel leek mij de aangewezen plaats. Wat moest ik met dertien katten? Ik hield van dieren en de katten waren mij niet onsympathiek. Maar dertien. Waar moest ik er mee heen? “Ik uh, ik…”

Ik zag de betraande ogen van de oude man. Ze keken mij onafgebroken aan. Vol verwachting. Ik krabde eens achter in mijn nek en probeerde die blik te ontwijken. Maar ik kon het niet. Er lag zo’n smekende uitdrukking in die ogen dat ik van binnen leek te smelten. Ik kon eenvoudig niet weigeren. Ik had geen weerstand.

“Nou, goed dan,” zuchtte ik, “ik zal het dan maar doen. Ik zal de katten verzorgen.”

Een blik van dankbaarheid straalde mij tegemoet. “Ik wist dat u het zou doen,” zei de oude man verheugd. “Ik wist het. Ik heb er ook op gerekend. Geloof me, het was een moeilijke keuze. Maar iemand moest mij vervangen. Iemand moest het doen. U leek mij geschikt. Spijt zult u er niet van hebben. Ik heb alles geregeld.”

Ik zat peinzend voor mij uit te staren, nog verbaasd over mijn toezegging. Ik begreep niet hoe ik het had kunnen doen. Ik wist niet eens waar ik de katten zou moeten onderbrengen. Ik had als vrijgezel een paar kamers en een hospita. Ik had eigenlijk geen tijd en geen plaats om de katten te verzorgen. Mijn hospita? Het mens had een hekel aan katten.

Ik hoorde gestommel op de trap. Het geluid onderbrak mijn overpeinzingen.

“Daar zullen ze zijn,” zei ik.

“Wie?” vroeg de oude man.

“De broeders van de Geneeskundige Dienst. Ze komen u halen.”

Hij keek schichtig om zich heen. “Vlug,” zei hij, “pak de map. Ze ligt onder de matras.”

Na enig zoeken vond ik onder de matras een grijze map, die met groene linten was dichtgebonden.

“Bedoelt u deze?”

“Ja, ja, geef maar hier.”

De oude man pakte de map van mij aan en klemde haar tegen zijn magere borst.

Ik hoorde de broeders op het portaal. Ze klopten.

De boog mij naar de oude man. “Nog snel een vraag, meneer Kater. De katten…zijn ze alle bezield? De bedoel, alle dertien?”

Hij knipperde met zijn ogen. Ik zag hem weifelen.

“Meneer Kater,” drong ik aan.

Hij opende zijn mond, maar antwoordde niet.

Het kloppen op de deur hield aan. Ik zag de katten rennen. “Het is goed, Charly,” riep ik ongeduldig.

De katten reageerden. Het kordon werd niet gevormd.

De oude man keek mij aan en glimlachte. “U zult goed voor ze zijn,” zei hij. “Ik wist het.”




Met onaandoenlijke routinegezichten stapten ze binnen. De broeders spraken niet veel. Behendig en vol zekerheid deden zij hun werk. Ze bonden de oude man op de brancard en namen hem mee met zijn map. Langzaam droegen ze hem het kamertje uit. Op de trap hoorde ik ze vloeken. Met oneindig veel moeite manoeuvreerden ze de brancard langs de vele bochten. Het duurde geruime tijd voor ze beneden waren. Ik keek uit het raam. De ambulance stond verderop. Er was geen plaats in het steegje.

Ze hadden hem in een groene deken gewikkeld. De witte baard stak er bovenuit. Zacht deinend op de cadans van hun voetstappen wiegde de brancard in de handen van de broeders. Een paar nieuwsgierigen liepen mee. Het was een kleine processie. Aan het eind van het steegje schoven ze hem in de wagen en deden de deuren dicht. De nieuwsgierigen verspreidden zich. De wagen reed weg.

De schoof het raam dicht en keek naar de katten. In het midden van de kamer groepten ze samen. Zo nu en dan hieven ze hun kop en mauwden. Het klonk als een klaagzang.

Ik zocht naar Charly. Hij was niet in de mauwende massa. Ik vond hem weggedoken in een hoekje bij het lege bed. De hurkte bij hem neer en streelde hem zachtjes over zijn zwarte kop met het witte vlekje. Hij mauwde niet. Hij zat daar, zo maar, stil en eenzaam. Ik weet niet of katten kunnen huilen. Vermoedelijk niet. Ik zag geen tranen in de ogen van Charly. Maar in die kop lag zo’n uitdrukking van intense droefheid dat mij een brok in de keel schoot. Ik wist niet goed wat me bezielde. Ik had het gevoel dat ik iets moest zeggen. De slikte een paar maal tot de brok uit mijn keel was verdwenen. Zachtjes streek ik langs de flanken van het dier.

“Charly,” fluisterde ik in zijn kattenoor, “Charly, hij komt terug. Geloof me, hij komt terug.”

En dat meende ik.




De besloot de katten voorlopig maar in het kamertje te laten. Ik zag geen andere oplossing. De hoopte alleen dat ik elke dag de gelegenheid zou krijgen om de katten te verzorgen. Dat was een probleem dat mij in de toekomst nog heel wat hoofdbrekens zou kosten. Als rechercheur leidde ik nu niet bepaald een kalm en geregeld leventje.

De katten waren inmiddels rustiger geworden. Charly was uit zijn hoekje tevoorschijn gekomen. Zijn verschijnen had de dieren gekalmeerd. Mijn blik gleed van de katten naar het lege bed en van het lege bed terug naar de katten. Peinzend bleef ik staan en schudde mijn hoofd. Wat was ik begonnen?




Na een poosje sloot ik het kamertje af met een sleutel, die ik op de schoorsteenmantel had gevonden. In gedachten verzonken liep ik het trapje af en stapte naar het politiebureau.

Op mijn bureau in de recherchekamer lagen twee nieuwe stukken.

Het waren officiële stukken met imponerende stempels en zwierige, indrukwekkende handtekeningen. De commissaris had er ‘ter behandeling’ op geschreven. Linksboven stond ‘spoed’ gestempeld. Ik grijnsde. Een van mijn collega’s had eens per ongeluk zo’n imponerende spoedzaak in de la van een ongebruikt bureau geborgen. Toen hij de stukken een half jaar later terugvond, wenste geen der betrokkenen dat er nog gevolg aan werd gegeven. De tijd had alle problemen opgelost. De pakte het bundeltje papieren en zwiepte het ongelezen in een la van mijn bureau.

Ik pakte mijn portefeuille en nam daaruit het vergeelde fotootje dat ik tussen de spiegel in het kamertje van Theo Kater gevonden had.

Aan de achterkant van het fotootje ontdekte ik potloodschrift.

Het was vaag, nauwelijks meer leesbaar. Met enige moeite onderscheidde ik de woorden Wij en Martha Carrier. Ik neem het briefje dat de oude man mij had geschreven en vergeleek het handschrift.

Een vergissing was praktisch uitgesloten. De woorden Wij en Martha Carrier waren door Theo Kater geschreven.

Ik draaide het fotootje om en bekeek de voorkant. De vrouw was kennelijk Marie Buter, die vanwege de verlamming aan haar benen in een rolstoel werd rondgereden. Het jongetje was waarschijnlijk zoon Charly. Van de Burgerlijke Stand wist ik zijn geboortedatum en aan de hand daarvan kon ik ongeveer bepalen wanneer het fotootje genomen was. Charly was geboren in 1939. Wanneer ik zijn leeftijd op het kiekje op vijf jaar schatte, moest het fotootje dus in 1944 zijn gemaakt.

Met dat Wij achter op de foto zouden wel Theo Kater, Marie Buter en Charly Kater zijn bedoeld. Het meisje op de foto moest dan Martha Carrier zijn. Maar wie was Martha Carrier? In welke relatie stond zij tot de familie Kater? En dan was er nog een vraag, die onmiddellijk naar voren kwam. Waar was zij gebleven? Van de vier mensen op het fotootje wist ik alleen dat Theo Kater leefde.

Volgens hem waren de zielen van zijn vrouw en zoon in katten overgegaan. Die katten waren in het kamertje in de Bloedsteeg.

Maar waar was het lichaam…en de ziel van Martha Carrier?

Mijn oudere collega Birens kwam naast mij staan.

“Waar zit je toch? De commissaris heeft al een paar maal naar je gevraagd.”

“Wat wil hij?” vroeg ik.

Over zijn bol gezicht gleed een vriendelijke grijns. “Hij vroeg of je nog bij ons in dienst was.”

“Een Hef grapje,” zei ik wrang. “De commissaris heeft gevoel voor humor.”

“Maar waar zit je toch? Je bent al een paar dagen niet op bureau geweest. Wat moet ik hem zeggen als hij weer naar je vraagt?”

De haalde mijn schouders op. “Bedenk maar wat. De vertrouw op je fantasie.”

Zijn gezicht kreeg een ernstige plooi.

“Kijk maar niet zo bezorgd,” zei ik geërgerd. “En val me niet lastig, ik ben met een onderzoek bezig.”

Ik stak het fotootje in mijn zak.

“Nog steeds die geesten?”

Ik knikte ernstig. “Weet je, Birens, ze zijn zo ongrijpbaar.”

Hij schudde zijn hoofd. “Je moet het zelf weten,” zei hij. “Ik waarschuw je maar. Ik heb een collega gekend die een zaak met klopgeesten behandelde. Hij is er stapelgek van geworden.”

Ik werd een beetje kriegel. “Luister eens, Birens,” zei ik scherp, “ik ben niet van plan om gek te worden. Bovendien, mijn geesten kloppen niet. Ze mauwen.”

Hij keek mij enige ogenblikken strak aan en liep langzaam terug.

“Ap,” hij weifelde even. “Ap, als je hulp nodig hebt. Je weet dat je op mij kunt rekenen.”

Zijn trouwhartige blik ontroerde me.

“Bedankt Birens,” zei ik zacht. “Mocht het ooit zover komen, dan zal ik het niet vergeten.”

Ik sloot mijn bureau af.

“Wist je,” zei ik, “dat ik dertien katten bezit?”

“Dertien wat?”

“Katten.”

Ik was het bureau al uit voor hij van zijn verbazing was bekomen.




De trof mijn hospita in de keuken. Ze heette Zorger en was een dikke moederlijke vrouw met een omvangrijke, weelderige boezem. Ze was een simpele ziel. Ze had alleen maar belangstelling voor de prijzen van vlees, groente en fruit. Maar daar wist ze dan ook alles van. Ze ondernam vaak hele kruistochten door de stad, wanneer ze ook maar een flauw vermoeden had dat ergens de peultjes een cent per kilo goedkoper waren.

Sinds haar man op een zomerse dag de vrijheid verkoos, verhuurde ze kamers. Over het waarom van die vlucht sprak ze nooit. Wel had ze me eens een foto van haar echtgenoot laten zien. Het was een portret van een man met een mistroostig uiterlijk. Heer Zorger droeg zijn naam met ere. Toen ik haar eens vertrouwelijk vroeg waarom hij was weggegaan, zuchtte ze diep. “Hij hield niet van bietjes,” zei ze, “en ze waren zo goedkoop dat jaar.” Ik was op den duur aan haar gehecht geraakt. Ze omringde mij met een moederlijke zorg, die soms wel eens beklemmend werkte, maar ik kwam niets te kort. Mijn wasgoed bleef op peil en ik droeg altijd hele sokken. Ze beschouwde me, geloof ik, als een sukkel, een verjongde uitgave van haar verdwenen man. Ze was er van overtuigd dat ik zonder haar beslist zou verkommeren en vervuilen.

Misschien had ze wel gelijk. Ik liet haar dan ook maar begaan en gaf zelfs toe aan haar grootste hartstocht: het bewaken van mijn kuisheid. Volgens haar waren vrouwen monsters met zulke lange grijparmen dat ze zelfs de jaloezie van een octopus zouden opwekken. En ik was zo argeloos, zo dom en de vrouwen zo geraffineerd.

Kortom, ze bewaakte en bespiedde mij als een moeder-overste haar nonnen.




Ze zat op een keukenstoel, breeduit, en schrapte worteltjes.

Toen ik binnenkwam keek ze naar mijn schoenen. “Geveegd?” vroeg ze.

Ze duldde geen vuil in haar keukentje dat zo steriel was als een operatiekamer.

“Ja,” zei ik, “geveegd.”

Ik liet haar mijn zolen zien. Ze inspecteerde ze nauwgezet. “Mooi,” zei ze toen, “ga dan maar zitten.”

“Mevrouw Zorger,” zei ik weifelend, “kunt u dertien katten verzorgen?”

Ze keek me aan alsof ik iets heel onbehoorlijks had gezegd.

“Dertien katten?” vroeg ze huiverend. Op haar gezicht verscheen een uitdrukking van afkeer en pure walging.

Ik krabde eens achter in mijn nek. “Och,” zuchtte ik, “laat maar.”

Ze schudde haar hoofd en zette de pan met schoongemaakte worteltjes op de aanrecht. “Dertien katten,” mompelde ze.

Ze schonk een kop thee voor mij in en ging weer uitgebreid zitten.

Het onderwerp katten had ze daarmee afgedaan.

“Weet u,” vroeg ze, “wat ik voor die worteltjes heb betaald?”

De antwoordde niet, omdat ik wist dat ze geen antwoord van mij verwachtte.

“Het is afzetterij,” ging ze verder. “Ik kom vanmorgen bij de groenteman en ik zeg…”

“Mevrouw Zorger,” onderbrak ik haar, “ik ga vanmiddag in de donkere kamer. U mag dus niet zo maar bij mij binnen komen stappen, want dan kunt u de zaak bederven.”

“O,” zei ze afwezig. Ze was even van haar apropos gebracht.

“Nou,” ze haalde diep adem, “en toen zeg ik tegen de groenteman, wat kosten de worteltjes?”

Ik slurpte mijn kop thee leeg, vluchtte de keuken uit en sloot mij op in mijn kamer.




Fotograferen was mijn hobby. Ik had heel wat geld aan mijn uitrusting gespendeerd. Als vrijgezel kon ik mij dat veroorloven.

Sparen deed ik niet, want ik was voorlopig toch niet van plan om te trouwen. Na een paar mislukte pogingen was ik er van overtuigd geraakt dat op de hele wereld geen vrouw te vinden was die mij meer kon boeien dan de fotografie. Dus bleef ik vrijgezel. Ik vond dat ik met mijn vijfendertig jaren nog een zee van tijd had. Bijna al mijn vrienden waren getrouwd. Door sommigen werd ik benijd, door anderen beklaagd. Het was niet zo moeilijk om de benijders en de beklagers uit elkaar te houden. Ik behoefde maar naar hun huwelijken te kijken.

Ik pakte mijn Exakta en schroefde de instelbalg op het huis.

Nauwkeurig stelde ik mijn lampen en maakte van het vergeelde kiekje een aantal opnamen.

Ik had daar een speciale bedoeling mee. Het fotootje was namelijk genomen tegen de achtergrond van een villa. Die villa droeg een naam, maar zelfs met een loep waren de letters niet te onderscheiden. Ik wilde reproducties van het kiekje maken en deze enorm vergroten. Misschien was ik dan in staat om de naam van de villa te lezen. Het fotootje was weliswaar vergeeld, maar toch verder van prima kwaliteit. Het moest mogelijk zijn goede reproducties te maken, met een scherper contrast dan het origineel.

Ik maakte mijn kamer lichtdicht en bij het rode schijnsel van mijn donkere-kamerlamp begon ik de film te ontwikkelen.

Uren achtereen werkte ik door. Mijn negatieven waren prima, maar met de vergrotingen had ik nogal wat moeite. Het kostte mij al mijn vindingrijkheid om de gewenste resultaten te bereiken.

Maar het lukte. Toen ik klaar was had ik elk van de koppen van de vier personen van het kiekje op het formaat dertien bij achttien. De achtergrond, en wel dat gedeelte waar de naam van de villa stond, had ik bijna honderdmaal vergroot. Voor zover ik dat bij het schaarse licht in de donkere kamer kon zien, mocht ik over de resultaten niet ontevreden zijn. Zorgvuldig borg ik mijn lichtgevoelige spulletjes op. De vergrotingen dreven in het spoelwater. Ik voelde mij nerveus, maar voldaan.

Ik moest nu wachten. De voorgeschreven spoeltijd van de vergrotingen bedroeg een half uur à drie kwartier. Een eeuwigheid. Ik keek op mijn horloge. Hoe lang duurt een half uur? Al na tien minuten kon ik mijn nieuwsgierigheid niet meer bedwingen. Ik kon niet langer wachten. De gunde mij zelfs geen tijd om alles netjes af te werken. Slordig glansde ik de foto’s.

Met een paar handgrepen verwijderde ik de zwarte doeken waarmee ik mijn kamer tot een camera obscura had getransformeerd.

Een zee van licht stroomde binnen. De knipperde met mijn ogen.

Met tollende vingers spreidde ik de foto’s voor mij op tafel uit. De vier koppen schoof ik voorlopig opzij. Mijn belangstelling gold alleen de vergroting van de achtergrond. Hoewel de korrel bijzonder grof was, kon ik de woorden op de villa nu duidelijk lezen. In witte letters op een zwart vlak stond Huize Gods. Ik haalde mijn schouders op. Huize Gods, prevelde ik.

Toen ging de telefoon.




9


Het rinkelen van de telefoon overstemde mijn gedachten. Traag stond ik op. Lichtvlekken dansten over de glanzende foto’s op tafel. Op een der vergrotingen lachte het kindergezichtje van Martha Carrier. Het trok mij aan. Ik neem de vergroting in mijn hand en staarde naar de grote ogen. Ze stonden ernstig, ondanks de vage lach om de mond. De telefoon bleef rinkelen. De slenterde naar mijn bureautje en nam de hoorn van de haak.

“Versteegh,” zei ik kortaf.

Het was Truus.

“Ik wil je bedanken voor je bloemen,” zei ze. “Ik vond ze erg mooi.”

“Daar ben ik blij om.”

Het was even stil.

“Ben je er al geweest?”

“Waar?”

“Bij de oude man en zijn katten.”

“Ja,” zei ik zacht, “ik ben er geweest.”

“En?”

“Ik kan er nog niet veel van zeggen.”

Het was weer even stil.

“Heb je zin om naar Laren te komen? We zouden het erg prettig vinden. Misschien kunnen we er nog eens over praten. Dick is ook heel nieuwsgierig.”

“Goed,” zei ik, “straks. Ik ben nog ergens mee bezig. Als ik klaar ben, kom ik.”

“Heb je al gegeten?”

“Nee, nog niet.”

“Ik zal wat voor je klaarmaken.”




De uitnodiging kwam mij niet ongelegen. Ik was graag in Laren.

Bovendien wist ik niet hoe ik anders de avond zou moeten doorbrengen. In de regel dook ik weg in een boek. Maar mijn gedachten waren nu niet vrij. Ze werden beheerst door het probleem van de oude man. Ik zou mijn aandacht toch niet bij een boek kunnen houden. Een gezichtsuitdrukking, een uitgeteerde hand, brokstukken van een gesprek, een koele stethoscoop, een grijze map, een wiegende brancard; dat alles en nog meer zou boven de bladzijden gaan zweven in dimensies zonder tal. En dan die geur, die prikkelende geur van ammonia. Als ik snoof, rook ik het kamertje in de Bloedsteeg. Ik dachtaan Truus. Ze was een lieve, gevoelige vrouw, met een scherpe intuïtie. Zolang ik haar kende, was ze altijd bijzonder goed voor mij geweest. Toch had haar nabijheid altijd een vreemde invloed op me. Ze maakte me onrustig. Het leek alsof ze meer van mij wist dan ik wilde prijsgeven. In sommige opzichten leek ze op mijn moeder. Haast dezelfde blik. Ook mijn moeder doorzag mij altijd. Zonder woorden wist ze wat me bezighield.




We zaten gezellig aan tafel en ik putte mij uit in welgemeende complimentjes. Het eten smaakte verrukkelijk.

“Als vrijgezel mis je veel,” zei Dick.

Ik glimlachte. “Ben je van plan mij de geneugten van de huwelijkse staat bij te brengen?”

“Het zou anders helemaal niet zo gek zijn, wanneer je eens aan een huwelijk dacht,” antwoordde Truus ernstig. “Een man alleen is niets.”

“Dat is dan niet veel,” zei ik.

“Je begrijpt best wat ik bedoel,” zei ze kalm. “Je moet iemand hebben aan wie je je problemen kwijt kunt. Iemand met wie je kunt praten.”

De knikte vaag.

“Zeg Ap,” vroeg ze, “voel je je nooit eenzaam?”

Ik antwoordde niet. Ik dacht aan de oude man. Had hij in zijn eenzaamheid de katten een ziel toebedeeld, omdat hij de gedachte niet kon verdragen dat hij alleen maar stomme dieren had om tegen te praten? Hij had toch niets anders. Wat waren die katten voor hem geweest? Een klankbord waaraan hij zijn geheimen kwijt kon?

Katten konden luisteren en spraken niet tegen.

Truus ging de tafel afruimen en Dick en ik verhuisden naar de zitkamer. We lieten ons in een fauteuil zakken en spraken niet. Een gevoel van intense tevredenheid maakte zich van mij meester. We zaten lekker lui met gestrekte benen en luisterden naar de geluiden van de afwas in de keuken. Amsterdam leek zo heerlijk ver weg.

Al die problemen en al die misdaden waarmee ik mij ambtshalve moest bemoeien, ze vervaagden in de oneindigheid van de dertig kilometer die Laren scheidde van Amsterdam.

Truus bracht koffie en kwam bij ons zitten.

“Lees je wel eens detectiveromans?” vroeg ze.

“Een enkele,” antwoordde ik.

“Is het jou ook opgevallen dat ze veelal door vrouwen worden geschreven? Denk maar aan Agatha Christie, Dorothy Sayers, Ursula Curtiss en, om in eigen land te blijven, Willy Corsari. Zouden vrouwen geen betere rechercheurs zijn dan mannen?”

“Vrouwen hebben meer gevoel voor mysterie,” antwoordde ik ontwijkend. “Ze gaan meer op hun intuïtie af.”

“Ja,” zei Dick, “wij mannen willen de dingen vaak te rationeel benaderen. Wij verdringen onze intuïtie door logisch denken.”

Ik dacht aan mijn eigen houding ten opzichte van de oude man en zijn dertien katten. Welke weg volgde ik? Wat zei mijn intuïtie?

Hadden de katten een ziel of niet? En over welke krachten beschikte de oude man? Ik wist het niet. De stem van mijn intuïtie zweeg.

Ik ontmoette de blik van Truus. Waarom had ze opgemerkt dat vrouwen betere rechercheurs zouden zijn? De woorden van Truus hadden altijd een diepere betekenis. Wilde ze te kennen geven dat zij als vrouw het probleem van de oude man doorzag en bang was dat ik het probleem verkeerd zou benaderen? Ik herinnerde mij het laatste gesprek dat ik met haar had gevoerd. Ze had toen min of meer gesuggereerd dat ze de oude man als een werktuig van de Boze zag. Ik had mij laten meeslepen door haar betoog. Ze had met zoveel overtuiging gesproken dat mijn kritisch vermogen was uitgeschakeld. Haar woorden hadden herinneringen in mij wakker geroepen. Ze had geappelleerd aan mijn christelijke opvoeding.

Vervaagde beelden uit mijn jeugd hadden haar woorden begeleid.

De eeuwige zaligheid, die heerlijke heilsverwachting, het voortdurend contact met God waarnaar ik in mijn jeugd had verlangd, maar dat onbereikbaar scheen; het leek nabij, haast tastbaar. Het beletsel school alleen in de oude man.

Maar ik had de oude man gezien in al zijn menselijke zwakheid.

Als hij werkelijk een symbool van de Boze was, dan was de Boze toch te klein om mij te imponeren. Als die zielige oude man het kwaad vertegenwoordigde, in welke grootte moest ik dan God zien? Truus had mij misleid. Of had de intuïtie haar misleid? Ik wist het niet. Waar hield de intuïtie op en begon de illusie?

“Je mag de intuïtie als scheppend element niet verwaarlozen,” zei Dick. “Vele geniale uitvindingen zijn uit intuïtie geboren.”

Ik dronk mijn koffie.

“Wat denk jij van intuïtie?”

Truus richtte haar vraag rechtstreeks aan mij. Ik begreep haar bedoeling.

De zette mijn kopje neer.

“Ik vertrouw haar niet. Ik durf er in mijn werk als rechercheur niet op af te gaan. Ik ben er bang voor. Ik weet namelijk niet hoe ik de intuïtie van de illusie kan onderscheiden. Stel je voor dat mijn intuïtie mij misleidt dat zij geen weg is tot de waarheid, maar de uiting van een diep verlangen. De Engelsen noemen zoiets wishful thinking. Ik zou als rechercheur bewijzen gaan zoeken voor een waarheid die geen waarheid is.”

Ze kreeg een blos op haar wangen. “God is geen product van wishful thinking,” zei ze scherp. “Hij is een waarheid en Hij blijft een waarheid, ook al zijn er duizend en één verstandelijke redenen om aan zijn bestaan te twijfelen.”

Ik klemde mijn lippen op elkaar. Mijn oude verzet kwam weer boven. Ik had behoren te zwijgen, maar ik kon niet. Haar woorden prikkelden mij.

“Denk aan de heksenvervolgingen,” zei ik.

“Heksenvervolgingen?” zei ze achterdochtig. “Wat hadden de heksenvervolgingen met intuïtie te maken?”

“Alles,” zei ik uiterlijk kalm. “Ook de heksenvervolgingen kwamen uit intuïtie voort. De intuïtie maakte het kwaad tastbaar. De duivel bleef geen abstract begrip van het kwaad, maar kreeg gestalte in mensen die men heksen noemde. Iedereen geloofde in heksen, dus bestonden ze. Het was een waarheid.”

Ik zweeg even en keek naar hun gezichten.

“En,” ging ik verbeten verder, “wat waren de consequenties? De eerste officiële executie van een heks vond in Europa plaats omstreeks het jaar 430 na Christus. Hoevelen er volgden zal wel nooit helemaal bekend worden, maar men schat hun aantal op ongeveer een miljoen. Alleen al onder de regering van Frans I van Frankrijk werden er, naar men zegt, meer dan honderdduizend heksen verbrand. De Engelsman Hopkins zorgde in de jaren 1645–1647 in zijn eentje voor de executie van meer dan honderd heksen. Hij droeg dan ook de schone titel van opperheksenvervolger. En dan te bedenken dat al die mensen, meest vrouwen, van wie wij nu weten dat ze volkomen onschuldig waren, zijn veroordeeld aan de hand van verklaringen en vermeende feiten, die door de gelovige rechters van die dagen als bewijs van de waarheid werden aangenomen.”

“Ik ben het niet helemaal met je eens,” zei Dick. “De heksenvervolgingen kwamen niet voort uit intuïtie. Ze kwamen voort uit angst. De kracht van het kwaad maakte de mensen bang. Uit angst is men er toe overgegaan om onschuldige mensen te veroordelen. Men zocht de duivel niet in zichzelf, maar herkende hem in zijn medemensen.”

Hij zuchtte. “En er is sindsdien niet zoveel veranderd.”

Truus stond op. “Nee,” zei ze fel. “Er is niet zoveel veranderd. De duivel is nog steeds actief. Het kwaad is overal. Of men het nu in zichzelf of in zijn medemens herkent, men moet het bestrijden.”

Ze keek mij aan. “Vooral wanneer men daarvoor is aangesteld.”

“Ik ben niet aangesteld om het kwade te bestrijden,” antwoordde ik.

“Ik ben aangesteld om wetten te handhaven. En dat is niet hetzelfde.”

“Je weet best wat ik bedoel.”

Ik knikte traag. “Ja Truus,” zuchtte ik, “je bedoelt de vreemde oude man. De boze grijsaard, die menselijke zielen in katten huisvest.”

Ze keek me aan, verrast door mijn toon.

Ik wachtte even voordat ik verder ging.

“Sinds vanmorgen ben ik zijn vervanger.”

Haar reactie trof mij. Ze was veel heviger dan ik had verwacht.

Haar mond viel open en haar ogen werden groot en angstig. Enige ogenblikken staarde ze mij aan. Toen sloeg ze haar beide handen voor het gezicht.

Dick schoot toe. “Wat is er?” riep hij.

Ze het haar armen langs het lichaam vallen. Haar gezicht zag spierwit. Een matte glimlach gleed om haar mond. “Het is niets,” zei ze zacht. “Het is al weer over.”

Ik trilde inwendig. Die grote angstige ogen hadden mij verward. Ik had ze meer gezien.

Dick bracht haar terug naar haar stoel. Hij sloeg beschermend een arm om haar heen.

“Toe liefje,” zei hij, “ga rustig zitten. Die malle geschiedenis van die oude man met zijn katten maakt je van streek. We moesten er niet meer over praten. Ap zoekt het wel uit. Je zult het zien. Het is niets bovennatuurlijks.”

Ze zuchtte. “Jullie willen het niet begrijpen. Jullie willen het niet zien. Maar die oude man is een werktuig van de Boze. Ap is in gevaar. Ik voel het.”

Dick glimlachte. “Maak je geen zorgen. Hij heeft voor hetere vuren gestaan.”

Ze schudde haar hoofd. “Niet dit,” zuchtte ze, “niet dit.”

Ze maakte zich uit zijn omarming los en boog zich naar mij toe.

“Vertel me alles.”

“Toe liefje,” drong Dick aan, “laten we er niet meer over praten.”

“Nee,” hijgde ze, “ik moet het weten.”

Ik voelde me niet prettig. Haar reactie beviel mij niet. Haar belangstelling was te intens. Het was voor haar meer dan een interessant geval. Ik zag hoe haar handen beefden.

“Waarom ben je zijn vervanger?” vroeg ze.

“Het is…het is niets bijzonders,” stamelde ik. “De oude man is in een ziekenhuis opgenomen. Ik vervang hem slechts als verzorger van de katten.”

Ik legde mijn hand op haar arm. “De oude man vormt voor mij geen gevaar,” zei ik zacht. “Hij is…hij is te onbeduidend.”

Een lichte huivering trilde door haar lichaam.

“Je hebt koorts,” zei ik. “Ik geloof dat ik je met mijn griep heb besmet.”

Ze keek wazig langs mij heen en schudde haar hoofd. “Het is geen griep.”

“Toch lijkt het mij beter dat je naar bed gaat.”

Dick stond op. “Ap heeft gelijk. Ik zal je naar boven brengen.”

Ze liet zich gewillig leiden. Bij de deur keek ze om. “Vertrouw op mijn intuïtie,” zei ze. “Die heeft me nog nooit misleid.”




Na een kwartiertje kwam Dick weer beneden. Zijn gezicht stond ernstig. “Ze slaapt,” zuchtte hij.

Hij liet zich in een fauteuil vallen en wreef krampachtig zijn handen. “Ik begrijp er niets van,” zei hij. “Een paar dagen geleden kom jij hier en vertelt een dwaas verhaal over een oude man met dertien katten. Het was zo zonderling dat ik aan je verstand begon te twijfelen. Ik herkende je niet meer. Hoewel ik mij dat in feite niet kon voorstellen, nam ik maar aan dat je een geestelijke depressie doormaakte. Het gebeurt wel meer dat mensen plotseling hun verstand verliezen. Geloof me, ik was er kapot van. Om je te helpen je zekerheid terug te vinden, zei ik dat ik je geloofde. Het was niet waar. Ik heb je geen moment geloofd.”

“Maar Dick!” riep ik.

Hij zuchtte. “En nu Truus.”

Het klonk wanhopig.

“Ligt de oorzaak nu werkelijk bij de oude man?”

Hij schoof naar het uiteinde van zijn fauteuil. Nerveuze trillingen speelden om zijn mond. “Ap, zeg me, wat is er in godsnaam met jullie aan de hand?”

“Het is zo moeilijk te formuleren,” antwoordde ik. “Voordat ik gisteren bij jullie wegging, had ik nog een gesprek met Truus. Heeft ze je dat verteld?”

“Nee, ze heeft mij er niets van gezegd.”

“Wel, het was een gesprek over goed en kwaad, God en duivel. Mijn vreemde ervaringen zag ze als een vingerwijzing Gods. Hoewel ze het niet met zoveel woorden zei, gaf ze toch te kennen dat ze de oude man als een werktuig van de Boze zag. Ons gesprek eindigde nogal abrupt door een spottende opmerking die ik maakte. Toch hadden haar woorden een diepe indruk op mij gemaakt; te meer omdat ik voor mijn eigen gedachten en gevoelens geen redelijke verklaring kon vinden.

Vandaag heb ik de oude man voor de tweede maal bezocht. Dit tweede bezoek heeft mij veel klaarheid verschaft. Begrijp me goed, ik heb het probleem van de oude man nog niet opgelost. Ik heb alleen mijzelf hervonden. Vanavond heb ik getracht haar dit duidelijk te maken. Ik heb haar willen doen inzien dat intuïtie niet altijd de weg is naar de waarheid. Misschien ben ik te ver gegaan en heb ik haar gekwetst. Ik weet het niet. In ieder geval hebben haar reacties mij volkomen verrast. Ik begrijp ze niet. Ze waren te heftig. Ze schijnt bezeten van het idee dat de oude man een gevaar vormt.”

“En, vormt hij een gevaar?”

Ik schudde mijn hoofd. “Voor mij niet meer.”

“Wat bedoel je met voor mij niet meer.”

“Kijk Dick, het is een kwestie van instelling. Wat wil je er in zien. Voordat ik hem vanmorgen ging bezoeken was hij groot, ontzaglijk groot. Daarom moest hij ontluisterd worden. Zie je Dick, ik duldde zijn grootheid niet.”

“Spreek geen wartaal.”

“Het is geen wartaal. Tijdens mijn eerste bezoek hadden hij en zijn katten mij overrompeld. In de dagen die daarop volgden werd hij steeds groter. Mijn koorts droeg er toe bij om steeds meer in hem te zien. Het was als bij een held in een legende. Hij groeide. Hij groeide zo buiten zijn proporties dat ik bang werd.”

De zuchtte. “Herinner je je nog dat je zei: ‘Vlucht niet, want het wordt een vlucht zonder einde’? Wel Dick, ik was niet van plan om te vluchten. Ik moest mijn angst kwijt. Met de koude onaandoenlijkheid van een rechercheur ging ik terug. Ik schoof alle vragen over bovennatuurlijke verschijnselen terzijde. Toen hield ik één concrete vraag over.”

“Welke vraag?”

“De meest voor de hand liggende, namelijk: Waar zijn de lichamen van Marie Buter en Charly Kater?”

“Je neemt dus aan dat ze dood zijn.”

Ik knikte. “Het is een werkhypothese. Ik zoek naar bewijzen van hun dood. Wanneer ik de woorden van de oude man juist interpreteer, dan zijn ze ook inderdaad gestorven en zijn slechts hun zielen overgegaan. Het interesseert mij eigenlijk niet zoveel meer of de oude man in reïncarnatie gelooft. Een geloof kan men niet ontrafelen. Ik ga slechts af op de verklaringen van de Burgerlijke Stand.

Omdat zij volgens die onverbiddelijke registers wel zijn geboren en niet gestorven, leven zij officieel. En daar heb ik als rechercheur mee te maken. Wanneer ik dus voor mijzelf aanneem dat ze wel dood zijn, dan rijst onmiddellijk de vraag: Waar zijn hun lichamen?

Van een ordentelijke begrafenis kan geen sprake zijn geweest, want zonder toestemming van de ABS, of te wel de Ambtenaar van de Burgerlijke Stand, wordt geen lijk op een begraafplaats toegelaten. Een dergelijke toestemming, dus een officieel verlof tot begraven, is niet gegeven. Zielsverhuizing of niet, de lichamen moeten toch ergens zijn gebleven.”

“Dat klinkt heel logisch,” zei Dick. “En heb je de vraag gesteld?”

Ik glimlachte. “Ik heb de vraag wel gesteld, maar ik heb geen antwoord gekregen. De oude man viel in zwijm.”

“Dat is wel verdacht.”

“Inderdaad, maar je moet wel bedenken dat hij ziek was en sterk vermagerd. Het is heel goed mogelijk dat hij niet door mijn vraag buiten bewustzijn raakte, maar dat het zuiver een gevolg was van uitputting.”

“En de katten?”

Ik glimlachte opnieuw. “Het idee dat de katten bezield waren, stond mij niet aan. Ik wilde bewijzen dat zij maar gewone katten waren. Daarom probeerde ik ze met biefstuk te verleiden.”

“Mooi,” riep hij enthousiast. “En hoe liep het af?”

“Het lukte niet helemaal.”

“Het zijn dus geen gewone katten?”

Ik zuchtte. “Ik weet het niet. Ze gedragen zich een beetje vreemd. Maar dat is dan ook alles wat ik er van zeggen kan.”

“Alles met elkaar is het toch een vreemde geschiedenis. Ik hoop dat je de zaak gauw tot klaarheid brengt. Ik maak mij zorgen om Truus. Ik ben van haar reacties geschrokken. Wat ziet zij in die oude man? Het zou het beste zijn, wanneer jij kon bewijzen dat de grijsaard niets meer is dan een oude zonderling; misschien raakt ze dan haar waanidee kwijt.”

Ik knikte. “Ik zou zelf niets liever willen. Ik heb alleen zo weinig aanknopingspunten. Bovendien ligt deze materie mij niet. Ik heb in mijn leven toch al heel wat duistere zaken tot klaarheid gebracht, maar ik had dan te doen met begrippen die mij vertrouwd waren. Dat gescharrel met zielen maakt mij onrustig. Het ligt zo buiten de routine.”

“Heb je dan niets om mee te beginnen?”

De wreef met mijn hand langs mijn kin. “Ik heb in het kamertje van de oude man een fotootje gevonden. Het is een vergeeld kiekje, waarop een man, een vrouw en twee kinderen. Het is zeker twintig jaar oud, maar de man is ongetwijfeld Theo Kater. Een vergissing is uitgesloten. Vanmiddag heb ik van het kiekje reproducties gemaakt en deze sterk uitvergroot.”

De pakte de enveloppe met foto’s.

“Kijk dat is nu Theo Kater.”

“Dat is toch geen afschrikwekkende man.”

“Nee, op deze vergroting niet. Maar zijn baard is nu wit en warrig en zijn lichaam is uitgeteerd. Dat maakt wel enig verschil. Ik ben die eerste keer toch wel erg van hem geschrokken.”

De pakte de tweede vergroting uit de enveloppe.

“Dat is Marie Buter.”

“Het type van een heerszuchtige vrouw,” zei Dick.

“En dat is dan Charly,” zei ik, terwijl ik hem de derde vergroting gaf.

Dick staarde naar het gezicht van het jongetje. “Een vreemde uitdrukking,” zei hij. “Ik kan mij vergissen, maar volgens mij is dit kind niet helemaal normaal. Het is natuurlijk moeilijk om een conclusie te trekken aan de hand van deze foto, maar het gelaat toont toch duidelijk mongoloïde trekken.”

“Laat nog eens kijken.”

Ik neem het fotootje weer van hem over.

“Ik geloof dat je gelijk hebt.”

Die ontdekking bezorgde mij een onbestemd gevoel. Het kijken naar het grijnzende, idiote kindergezichtje, deed mij opnieuw openstaan voor vreemde impulsen. Ik voelde de smart van de oude man en ik besefte iets van de tederheid die ik in zijn stem had beluisterd, toen hij dat prachtige dier aan mij voorstelde. “Dat is nu mijn Charly,” had hij gezegd. De beklemtoning van het woordje nu was mij toen al opgevallen.

“Heb je nog meer?”

De woorden van Dick brachten mij terug tot ons gesprek. “Ja,” zei ik, “een meisje.”

De pakte de foto van Martha Carrier uit de enveloppe.

“Hoe vind je haar?”

“Een hef gezichtje,” antwoordde Dick. “Stond zij ook op het origineel?”

“Ja, kijk maar, hier rechts van de vrouw in de rolstoel.”

De gaf hem het oude vergeelde kiekje.

“Is zij ook een kind van de oude man?”

De schudde mijn hoofd. “Nee dat geloof ik niet. Draai het fotootje maar om. Je zult het nauwelijks kunnen lezen, maar aan de achterkant staat: Wij en Martha Carrier. Ik neem dus aan dat het meisje Martha Carrier is.”

Dick liet zich achterover in zijn fauteuil vallen. Met het fotootje in zijn hand staarde hij naar de zoldering. “Martha Carrier,” mompelde hij, “die naam komt mij op een of andere manier bekend voor.”

“Ken je haar?” vroeg ik hoopvol.

“Nee, niet dat ik weet. Ik geloof alleen dat ik die naam ergens heb gelezen.”

Zijn gezicht kreeg een peinzende uitdrukking. Ik keek naar zijn duim, die langzaam over de foto gleed. Het licht van de schemerlamp weerkaatste van het glanzende oppervlak. Er was geen geluid. Met mijn hand aan mijn gezicht keek ik toe. Een vreemde spanning maakte zich van mij meester.




Plotseling stond Dick op en liep naar de boekenkast. Eerst nog aarzelend, maar dan met een grotere zekerheid tastten zijn handen langs de ruggen. In een resoluut gebaar greep hij een boek. Nerveus gleden zijn magere vingers tussen de bladzijden.

“Hier heb ik het,” zei hij. “Hier.”

“Nou?” riep ik ongeduldig.

Ik zag dat hij slikte.

“Martha Carrier,” zei hij langzaam, “was een vrouw, die in 1692 in Salem als heks werd veroordeeld en gehangen.”




10


“Wat?” riep ik. “Een heks?”

Plotseling trok een koude tochtstroom door de kamer. Als in een reflex greep ik naar mijn nek en draaide mij om. Mijn adem stokte. Over de hoge rugleuning van mijn fauteuil zag ik dat de deur naar de hal was opengegaan. In de deuropening stond een slanke jonge vrouw. Ze was omhuld door een wazige wolk van witte zijde. Een blonde weelde van zacht golvend haar vloeide langs het bleke gezicht, waarop een glimlach vol betoverende geheimzinnigheid stond. Dick kwam in beweging.

“Truus.”

Zijn stem had een angstige klank.

In een verward gebaar bracht ze een hand naar haar voorhoofd en streek langs het blonde haar. “Iemand heeft mij geroepen,” fluisterde ze.

“Truus.”

Ik wilde opstaan, maar kon niet. Gevangen in de ban van haar verschijning, weigerde mijn lichaam zich aan mijn wil te onderwerpen. Een magische betovering bond mij aan mijn fauteuil.

Maar ik zag alles en hoorde ieder geluid. Nog nooit waren mijn zintuigen zo scherp en gevoelig. Het leek alsof ik alleen uit ogen en oren bestond. Ik zag hoe Dick op haar toeliep. Ik hoorde zijn ademhaling. Toen hij haar bijna had bereikt, strekte hij zijn armen naar haar uit. Zij stond daar strak en onbeweeglijk. Alleen haar glimlach scheen te leven. Op het moment dat hij haar aanraakte, verslapte het lichaam. De glimlach verdween, de ogen sloten zich en het hoofd gleed voorover. De ban was verbroken. De kwam uit mijn fauteuil en stormde toe. We droegen haar naar boven en legden haar in bed.

“Ik waarschuw onmiddellijk een dokter,” hijgde Dick. “Dit is ernstig.”

Ik knikte.

Ik hoorde zijn haastige voetstappen op de trap en het teruglopen van de schijf van de telefoon in de hal. Ik boog mij voorover en streek het haar uit haar gezicht. Peinzend keek ik naar het bleke gelaat. Als om mij te overtuigen, volgde ik met mijn blik iedere lijn van het gezicht, de ogen, de mond en de welving van het voorhoofd. Ik zuchtte diep en bracht een hand naar mijn ogen.

Het was Truus.




Dick was totaal overstuur. Toen de dokter na vijf minuten nog niet was verschenen, liep hij naar de hal om opnieuw te bellen.

De pakte de hoorn uit zijn hand en leidde hem terug naar de kamer.

“Ga zitten,” zei ik. “Die dokter komt wel. Zo snel gaat het niet.”

De vulde een glas met een stevige scheut cognac. “Hier,” zei ik, “neem een drankje.”

Zijn hand beefde en het glas tikte tegen zijn tanden. Ik voelde mij vrij rustig. Mijn verstand was helder. In mijn gedachten ging ik de gebeurtenissen van de laatste dagen na en trachtte ze samen te voegen in een logisch verband. Het lukte niet. Toch voelde ik dat er ergens een schakel moest zijn. Buiten hoorde ik een auto stoppen.

Dick sprong op en liep de dokter tegemoet. Ik hoorde praten in de hal. Daarna voetstappen op de trap.

De pakte het boek van het tafeltje. Het lag nog open op de bladzijde die Dick had opgezocht. Mijn ogen gleden langs de regels.

“Martha Carrier,” las ik, “werd veroordeeld op getuigenis van haar achtjarige dochtertje Sarah.”

Vooral de volgende passage uit het officiële verslag van het verhoor bleek doorslaggevend:






De rechter: “Hoelang ben je al heks?”

Sarah: “Vanaf mijn zesde jaar.”

De rechter: “Hoe oud ben je nu?”

Sarah: “Bijna acht jaar.”

De rechter: “Wie maakte een heks van jou?”

Sarah: “Mijn moeder. Ze liet me mijn handtekening in het boek van de duivel zetten.”

De rechter: “Je hebt gezegd dat je een keer een kat hebt gesproken.

Wat zei die kat tegen jou?”

Sarah: “De kat zei dat ze me zou verscheuren als ik mijn naam niet in het Boek zette.”

De rechter: “Hoe wist je dat die kat je moeder was?”

Sarah: “De kat zei het zelf.”





Zachtjes deed ik het boek dicht. Verbijsterd over wat ik had gelezen, keek ik schichtig de kamer rond. Boven hoorde ik geschuifel van voeten. De dokter was nog bezig. Maar hier beneden was een ander geluid. De muren schenen met elkaar te fluisteren. Het klonk als een zacht gelispel dat bleef suizen in mijn oren.

Soms was het dichtbij, maar dan verplaatste het zich weer tot in de verste hoeken van de kamer. Ik scheen te zweven in een ondoordringbare grijze mist. Ik hoorde weer voetstappen op de trap, gevolgd door een zacht gesprek in de hal. Ik schudde krachtig mijn hoofd om de mist te verdrijven.

De buitendeur sloeg dicht en een auto startte. Kort daarna stapte Dick de kamer in.

“Hoe is het?” vroeg ik loom.

Hij leek opgelucht. “Het is niets ernstigs,” zei hij. “De dokter heeft wat medicijnen gegeven. Ze moet een paar dagen rust houden.”

“Denkt hij dat ze dan weer…?”

Dick knikte. “Hij denkt dat ze in een koortsige droomtoestand is opgestaan. Volgens de dokter komt zoiets wel meer voor. Een paar dagen in bed en ze is weer de oude. Het is een lichte griep.”

Hij glimlachte vermoeid.

Ik vroeg mij af of de dokter wel gelijk had. Maar dat zei ik hem niet. Het had geen zin hem nodeloos ongerust te maken.

De raapte mijn foto’s bij elkaar. “Het is al laat,” zei ik. “Het wordt tijd dat ik weer opstap.”

Dick protesteerde heftig. “Nee, nee,” zei hij, “je blijft vannacht hier. Ik laat je nu niet gaan. Lc heb je graag bij de hand. Stel je voor dat ze weer uit haar bed komt.”

Hij nam mij bij mijn arm.

“Kom,” zei hij, “ga weer zitten. Ik kan nu toch niet slapen. Laten we nog wat praten over de oude man. Het geval interesseert me.”

Hij pakte het boek en begon te bladeren.

“Laat maar dicht,” zei ik. “Ik heb het gelezen.”

Hij sloeg het boek dicht. Op de band las ik Geschiedenis der heksenprocessen.

“Toch merkwaardig hè, die naam.”

“Ja,” zei ik, “maar het heeft niet veel te betekenen. Die overeenkomst in naam is natuurlijk zuiver toeval. Goed, er is eens een vrouw geweest, genaamd Martha Carrier, die als heks werd veroordeeld en gehangen, maar dat was in 1692 en dat is lang geleden. De Martha Carrier op het fotootje is een meisje van vijf jaar. Wanneer ik aanneem dat het fotootje zo rond 1944 is genomen, dan is zij nu vijfentwintig.”

“Vijfentwintig,” herhaalde Dick.

“Ja,” zei ik, “als ze nog leeft.”

“Waarom niet? Vijfentwintig jaar is geen leeftijd waarop je een natuurlijke dood sterft.”

“Nee,” zei ik, “geen natuurlijke dood.”

“Maar Ap, waar wil je heen?”

“Ik weet het niet,” zuchtte ik. “Rond die oude man hangt zo’n waas van geheimzinnigheid dat ik zo langzamerhand alles mogelijk acht. Wist je dat er in dat boek van jou staat vermeld dat de Martha Carrier van 1692 werd veroordeeld aan de hand van de getuigenis van haar achtjarig dochtertje dat zij zich naar believen in een kat kon veranderen?”

“Een kat?”

“Ja, een kat. En denk nu eens aan de uitlatingen van de oude man.”

“Maar,” riep Dick, “dan heeft de naam Martha Carrier misschien toch een diepere betekenis. Misschien is hier helemaal geen sprake van toeval.”

“Laten we vooral nuchter blijven. De Martha Carrier van 1692 en de Martha Carrier van het fotootje kunnen niet dezelfde zijn.”

Hij schudde zijn hoofd. “Ik bedoel ook niet dat de personen dezelfde zouden zijn, maar dat wij aan de naam van het meisje misschien toch meer betekenis moeten hechten dan alleen de overeenkomst in klank.”

“Je wilt dus zeggen dat er een mysterieuze draad loopt tussen de heksenprocessen in Salem en het meisje van de foto.”

“Ja, ik vermoed dat de oude man weet wat er met de Martha Carrier van 1692 gebeurde.”

“Martha Carrier,” mompelde ik. “Een mooie naam.”

Ik nam de foto van het meisje en keek naar de grote ernstige ogen en de vage lach om de mond. Op de een of andere manier kwam het gezichtje mij vertrouwd voor. Ik hoopte vurig dat ze nog leefde en vroeg mij af hoe ze er dan nu, bijna twintig jaar later, uit zou zien. Wat was de kleur van haar ogen en hoe droeg ze het haar.

Waar was ze? Wat deed ze nu, op dit moment? En wat zou ze mij kunnen vertellen over die andere figuren op dat oude vergeelde kiekje.

“Als ze nog leeft,” zei ik hardop, “moet ik haar vinden.”

Een tijdlang zwegen we.

De stak een sigaret op en inhaleerde diep. Langzaam liet ik de rook uit mijn longen glippen. Hij kringelde omhoog. Ik keek naar het doorzichtige blauw en ontdekte vreemde vormen.

“Heet de oude man echt Theo Kater?” vroeg Dick.

Ds knikte. “Het is zijn officiële naam.”

“Ik vraag mij af,” zei hij peinzend, “of wij ook aan die naam geen symbolische betekenis moeten toekennen.”

“Je bedoelt Kater in verband met kat?”

“Ja, ook dat. Maar ik dacht aan de voornaam. Theo komt van Theos, het Griekse woord voor God.” Ik glimlachte.

“Dan zou men Theo Kater kunnen interpreteren als de manlijke god van de katten.”

Ik schudde mijn hoofd. “Nee,” zei ik, “dat gaat mij echt te ver.”

“Ik ben het niet met je eens,” zei Dick. “ Ik geloof dat je nooit tot de kern van deze zaak komt, wanneer je al die symbolen als niet terzake doende toevalligheden terzijde legt. De oude man denkt, volgens mij, in een bepaald patroon. Ik geloof toch dat je meer aandacht aan die symbolen moet schenken.”

Ik wreef met mijn hand langs mijn kin. In mijn gedachten ging ik de begrippen na en peinsde over de symbolische betekenis die men daaraan kon hechten.

Plotseling schoot mij iets te binnen. “Wacht eens,” zei ik. “Ik heb nog een uitvergroting die ik je niet heb laten zien. Het is de achtergrond van het fotootje.”

Ik zocht in de enveloppe.

“Het kiekje is namelijk genomen tegen de achtergrond van een villa. Het heeft mij heel wat moeite gekost om de naam van die villa op te diepen.”

Ik reikte de vergroting aan hem over. Dick keek. Een trek van verbazing gleed over zijn gezicht. “Huize Gods?”

“Ja,” zei ik, “Huize Gods.”

“Wie noemt er zijn villa nu Huize Gods? Zelfs een fanatiek christen zou zijn huis nog niet zo durven noemen. Ik vind het bepaald aanmatigend. Het heeft veel weg van: kijk eens hoe gelovig ik ben, ik woon in Huize Gods.”

Ik glimlachte om Dicks verontwaardiging.

“Als je aan de naam Theo Kater de betekenis hecht, die jij er aan wilt geven, dan ligt het in de lijn.”

“Je bedoelt…?”

“Huize Gods, de woonstee van de manlijke god der katten.”

Dick stond op. “Ik heb behoefte aan een drankje,” zei hij. “Ook een cognacje?”

“Graag.”

Hij verwarmde twee bolle glazen en vulde de bodem met een scheut Franse cognac, waarvan hij altijd een stevig voorraadje had.

Hij reikte mij een glas en ging weer zitten.

Ik liet het tussen mijn vingers schommelen en snoof de heerlijke geur die uit het glas opsteeg.

Het prikkelde mijn neusgaten.

“Zou die villa nog bestaan?”

Ik haalde mijn schouders op. “Er kan in twintig jaar heel wat gebeuren. Het is natuurlijk mogelijk dat de naam inmiddels is veranderd.”

Ik nam een slokje van mijn cognac.

“Toch zou ik er wel eens een kijkje willen nemen.”

“Waarom?”

“Omdat ik aanneem dat het gezin Kater daar heeft gewoond.”

“Dat is toch maar een pure veronderstelling. De achtergrond van het kiekje kan zuiver toeval zijn.”

“Het kan, ja. Maar een vrouw in een rolstoel had zo omstreeks 1944, dus tegen het einde van de oorlog, slechts een beperkte actieradius. Het openbaar vervoer was lamgelegd en voor auto’s was er geen benzine. Het fotootje zal wel niet ver van huis zijn genomen. Bovendien ligt het in de sfeer van de oude man. Het zou mij niet verbazen, wanneer hij zijn villa Huize Gods genoemd heeft.”

“Dat lijkt me wel een steekhoudende redenering,” zei Dick, “maar het brengt je niet veel verder. Waar wil je die villa vinden? Ons landje is wel klein, maar ‘ergens in Nederland’ is toch altijd nog een weids begrip.”

Ik knikte. “Je hebt gelijk, maar vermoedelijk staat Huize Gods, of hoe die villa ook nu mag heten, hier niet ver vandaan.”

“In Laren?”

“Nee, niet in Laren, maar in Blaricum.”

Ik lachte om de verwonderde uitdrukking op zijn gezicht.

“Hoe…hoe kom je aan die wijsheid?”

“Het is niet zo ingewikkeld,” lachte ik. “In het Bevolkingsregister van Amsterdam staat namelijk vermeld dat Theo Kater, zijn wettige echtgenote Marie Buter en zoon Charly, afkomstig uit Blaricum, zich in Amsterdam hebben gevestigd op het adres Bloedsteeg 8.”

“Dus ze komen uit Blaricum?”

“Ja.”

Hij nam een ferme slok van zijn cognac. “Ik begrijp er steeds minder van,” zei hij hoofdschuddend. “Waarom verhuist de familie Kater tegen het einde van de oorlog uit een riante villa naar een stinkend krot in hongerend Amsterdam?”

“Dat,” zuchtte ik, “is een van de vele vragen waarop ik een antwoord zal moeten vinden.”

Ik staarde in mijn lege glas. “Heb je nog cognac?”




11


Ik ontwaakte met een kater. Het was in een kraakhelder bed onder een knalgroene deken. Ik herinner mij die kleur zo goed, omdat alle kleuren mij die morgen zo fel leken. Ik voelde me ellendig.

Voorzichtig tilde ik mijn hoofd iets op. Vrijwel onmiddellijk zwiepte een felle pijnscheut door mijn hersenpan. Er zat iets los.

Langzaam liet ik mijn hoofd weer zakken en vlijde het behoedzaam in een kuiltje van het kussen. Zonder mijn vergruizeld hoofd te bewegen, liet ik mijn blik langs de bloemetjes op het behang glijden, langs de plaat aan de muur en het crucifix boven de deur.

Ik had het meer gezien. Die combinatie van indrukken lag ergens verborgen in mijn herinnering. Maar mijn hersenen werkten traag en het duurde geruime tijd, voordat ik mij realiseerde waar ik was.

Langzaam, alsof de lens van de projector scherp werd gesteld, herkende ik het logeerkamertje in het huis van Dick. Ik was gebleven.

Waarom was ik gebleven? Waarom was ik niet teruggegaan naar Amsterdam? Plotseling stond mij alles weer helder voor de geest.

Truus! Een gevoel van schuld bekroop me. We hadden gedronken, terwijl zij ziek in bed lag. Ik herinnerde mij dat Dick en ik zo nu en dan naar haar kamer waren gegaan om te kijken of ze nog sliep.

Voorzichtig, op onze tenen, waren wij de trap op geslopen, maar wij hadden daarbij zoveel lawaai gemaakt dat het een wonder mocht heten dat Truus niet wakker was geworden. Ten slotte had Dick mij met veel aandrang naar bed gebracht. Hij zou de nachtwake alleen voortzetten. Ik vroeg mij af wat daarvan terecht was gekomen.

Bijtend op mijn onderlip bracht ik mijn benen buiten het bed. Met kromgetrokken tenen stapte ik strompelend over het koude zeil en liet de wasbak vol water lopen. Ik keek in de spiegel en merkte dat ik in een vreemde pyjama stak. Foei, wat een kleur. Ik had nooit geweten dat Dick er ‘s nachts zo’n vreemde smaak op na hield. Ik grijnsde tegen mijn eigen spiegelbeeld.

Na een paar onderdompelingen en een langdurige onderwerping aan de koude straal uit de kraan, verdwenen de pijnscheuten uit mijn hoofd en kwamen mijn hersenen langzaam weer op gang.

Tijdens het scheren piekerde ik over de gebeurtenissen van de vorige avond. Ik dacht aan die plotselinge, ijzigkoude tochtstroom in mijn nek en het verschijnen van Truus in de deuropening. Ik was zo geschrokken dat ik haar de eerste ogenblikken niet eens had herkend. Zo vreemd was haar verschijning dat ik mij er later nog eens terdege van had overtuigd of ze het wel was. Waarom had ik dat gedaan? Er was geen twijfel mogelijk. Het kon toch alleen maar Truus zijn. Er was geen andere vrouw in huis. Was ik misschien in de war gebracht door haar woorden? Zachtjes en met een vreemde intonatie had ze gefluisterd Iemand heeft mij geroepen.

Het was nauwelijks hoorbaar geweest en ik vermoedde dat het Dick was ontgaan. Maar mijn zintuigen waren op dat moment bijzonder gespannen. Ondanks en misschien wel juist door die vreemde intonatie, die kleine nuance in de uitspraak, had ieder woord mij duidelijk bereikt.

Met een half ingezeept gezicht ging ik op de rand van mijn bed zitten en dacht na.

Wie had haar dan geroepen?

Voor zover ik mij herinnerde, had niemand haar naam genoemd.

Dick en ik hadden gesproken over Martha Carrier die in 1692 als heks werd veroordeeld en gehangen…Ja…op dat moment, of was het misschien even daarna, voelde ik die ijzige wind, keek om en zag een slanke jonge vrouw, die prevelde Iemand heeft mij geroepen. Peinzend staarde ik voor mij uit. Een merkwaardige opeenvolging van gebeurtenissen. Toeval?

Zuchtend stond ik op en zeepte mijn gezicht opnieuw in.

Toen ik beneden kwam, zag ik tot mijn grote verbazing dat Truus bezig was toebereidselen te treffen voor het ontbijt. Van Dick was geen spoor te bekennen.

“Goedemorgen,” zei ze opgewekt.

Ik knipperde met mijn ogen. “Je…je bent niet in bed? Dick heeft gisteravond laat nog een dokter voor je laten komen.”

“Ja,” zei ze, “ik heb vanmorgen de medicijnen op mijn nachtkastje gevonden.”

“Weet je dan niet,” vroeg ik verbaasd, “dat de dokter is geweest?”

“Nee.”

Ze liep van mij weg naar de keuken.

Ik staarde haar na met open mond. Het leek alsof er niets was gebeurd, of de gebeurtenissen van de vorige avond niet hadden plaatsgevonden. Er was niets aan haar te merken. Het scheen dat alles aan haar was voorbijgegaan, zonder in haar herinnering sporen achter te laten.

Even later kwam ze terug met broodjes en andere ingrediënten voor het ontbijt. “Zullen we vast?” zei ze. “Op Dick hoeven we niet te wachten. Hij ligt nog in bed. Ik vond hem vanmorgen beneden in de kamer. Hij was in een fauteuil in slaap gevallen.”

“Ja,” zei ik, “hij zou blijven waken.”

Ze glimlachte, “Daar is dan niet veel van terechtgekomen.”

Het klonk als een licht verwijt.

“Het bleek ook niet nodig,” zei ik. “Achteraf.”

Om haar mond verscheen een zenuwachtig trekje. “Nee,” zei ze, “ik begrijp ook niet waarom jullie je ongerust hebben gemaakt.”

Ik legde een hand op haar schouder. “Begrijp je het echt niet, Truus?”

“Kom,” zei ze, “laten we gaan zitten.”

Ik schoof haar stoel bij en nam tegenover haar plaats. Plotseling vouwde ze haar handen, sloot de ogen en begon hardop te bidden.

“Onze Vader, die…”

Ik was volkomen verrast. Zolang ik bij hen thuis kwam, werd er noch voor, noch na de maaltijden gebeden.

“Uw Naam worde geheiligd…”

Van haar gezicht straalde ware devotie.

“Uw wil geschiede…”

De eeuwenoude woorden hadden voor mij een vertrouwde klank.

“Geef ons heden ons dagelijks brood…”

Zachtjes prevelde ik mee.

“En verlos ons van de Boze… ”

Ik keek op. De nadruk waarmee ze deze woorden had uitgesproken, was mij niet ontgaan. Ik staarde haar nog steeds aan toen het ‘Amen’ al lang had geklonken. Zonder op mij te letten begon ze te eten.




Een tijdlang aten we zwijgend door. Ik was niet van plan om op haar gebed te reageren. De wijze waarop zij had gemeend mij aan mijn taak te moeten herinneren, beviel mij niet.

Na een poosje merkte ik dat ze zo nu en dan tersluiks naar mij keek. Toen ik thee inschonk en haar blik niet langer kon ontwijken, zei ze: “Ik ben zo onbescheiden geweest om die enveloppe met foto’s te bekijken. Ik vond ze vanmorgen op tafel. Hebben ze iets met de oude man te maken?”

“Ja,” zei ik, “het is de familie Kater, twintig jaar geleden.”

“Ik wist niet,” zei ze weifelend, “dat er ook nog een meisje was.”

Mijn hersenen werkten koortsachtig. Ik wist niet meer of het origineel ook in de enveloppe stak, of dat ik het kiekje voordat ik naar bed ging in mijn portefeuille had geborgen. Op de achterkant van het origineel stond de naam Martha Carrier en een plotselinge ingeving zei mij dat…Ik neem mijn portefeuille uit mijn binnenzak en keek. Het kiekje zat er in.

“Nee,” zei ik achteloos, “het meisje was voor mij ook een verrassing.”

Ik zag dat ze in gedachten was verzonken. “Truus,” zei ik, “kan je boven in jouw slaapkamer de gesprekken die hier beneden worden gevoerd volgen?”

Ze keek me verbaasd aan. “Als het stil is,” zei ze, “en er wordt niet te zacht gesproken.”

Ik knikte. “Heb je gisteren, nadat Dick je naar bed had gebracht, nog naar ons liggen luisteren?”

Ze schudde haar hoofd. “Nee,” zei ze, “niet dat ik mij herinner. Maar waarom?”

“Ik vroeg het mij af,” zei ik ontwijkend.

Zwijgend beëindigden we ons ontbijt. In mijn hoofd rijpte een fantastisch denkbeeld. Het leek absurd, onmogelijk, maar ik besloot het niet te laten varen.




Terwijl Truus de tafel afruimde, bladerde ik in het boek over de heksenprocessen. De strafvervolgingen tegen heksen hadden mij als rechercheur altijd bijzonder geïntrigeerd. Ik had mij nooit kunnen voorstellen hoe ambtenaren, feitelijk voorgangers van het gilde waartoe ik behoorde, bewijzen hadden kunnen vinden voor een waarheid die geen waarheid was. En toch was dat gebeurd. Ze hadden de ingediende aanklachten onderzocht en hun bevindingen in min of meer officiële rapporten vastgelegd. Wanneer ik die oude rapporten las, stond ik steeds weer perplex over hun lichtgelovigheid en het onzinnige van hun waarnemingen. Toch kon ik niet aannemen dat al die beambten van onderzoek en rechters van instructie, die aan de heksenprocessen hadden meegewerkt, onoprecht waren geweest. Onder hen waren toch beslist rechtschapen lieden, gerespecteerde burgers. Wat had hen dan gedreven?

Sinds ik met het probleem van de oude man was geconfronteerd en de nevenverschijnselen onderging, had ik steeds aan de heksenprocessen moeten denken. Ik hield ze voor ogen als een waarschuwing om vooral zakelijk en nuchter te blijven. Het ellendige was dat ik mij niet kon onttrekken aan de sfeer die mij steeds het gevoel gaf dat de oplossing niet langs de weg van de rede kon worden gevonden. Telkens werd ik gedwongen om eventuele relaties met een bovenzinnelijke wereld onder ogen te zien. Ik had die relaties, die verbindingen, graag ontkend. Maar steeds wanneer ik de zaak wilde vereenvoudigen en beperken tot de wereld van de realiteit, deden er zich omstandigheden voor die mij noopten opnieuw stelling te nemen en ook die bovennatuurlijke wereld in mijn overpeinzingen te betrekken.

Nadat Truus de tafel had afgeruimd, vertoonde zij zich niet meer in de kamer. Kennelijk vermeed ze een gesprek. Ik hoorde haar in de keuken en zo nu en dan zag ik haar buiten in de tuin. Na ongeveer een uurtje hoorde ik Dick de trap afkomen. Ik liep hem in de hal tegemoet en nam hem apart.

“Ik wil je vragen,” zei ik, “voorlopig de naam Martha Carrier in het bijzijn van Truus niet te noemen.”

Hij keek me een beetje lodderig aan. “Goedemorgen,” zei hij met een frons.

De trok hem aan zijn mouw de kamer in. “Heb je gehoord wat ik zei?”

Hij knikte traag. “Maar wat heeft dat voor zin?”

“Ik kan het nog niet verklaren,” zei ik. “Ik weet zelf eigenlijk nog niet precies, waarom ik dat belangrijk vind. Ik heb alleen het vage gevoel dat die naam iets met haar…haar koorts te maken heeft. Zie je, het was volgens mij geen griep.”

“Maar de dokter zei…”

“Ja natuurlijk,” zei ik ongeduldig. “Je hebt de dokter vermoedelijk verteld dat ik hier een paar dagen met griep in bed heb gelegen en hij heeft eenvoudig de meest voor de hand liggende conclusie getrokken. Maar het was geen griep.”

“Wat was het dan?” vroeg hij verward.

“Ik weet het niet,” zuchtte ik. “Ik heb vanmorgen aan het ontbijt met haar gesproken. Ze leek me volkomen gezond. Er was niets dat er op wees dat ze nog maar een paar uur tevoren een hevige koortsaanval had gehad. En het merkwaardigste is dat zij zich blijkbaar niets meer herinnert van wat hier gisteravond is gebeurd.”

Hij keek een poosje peinzend voor zich uit. Zijn gezicht kreeg een zorgelijke trek. “Waar is ze nu?”

“In de tuin,” antwoordde ik.

“Ik moet je eerlijk zeggen,” zei hij, “dat ik vanmorgen nogal verbaasd was dat ik door haar werd gewekt. Ik was namelijk in de fauteuil in slaap gevallen. Ik heb er op dat moment eigenlijk niet bij stil gestaan. Ik was alleen maar blij dat ze weer op de been was.”

Hij zuchtte. “Maar je hebt gelijk. Ze heeft zich wel merkwaardig vlug van die koortsaanval hersteld.”

“Ja,” zei ik, “als het een koortsaanval was.”

We liepen naar de serre en keken naar buiten. Achter in de tuin bij de heg knielde een fragiel figuurtje. Het viel mij op hoe tenger ze was. In haar lange broek, met dat doekje om haar hoofd leek ze in de verte op een jong meisje, een kind nog. Haar lange haren kropen onder het hoofddoekje uit en golfden over haar rug. Het helle blond stak fel af tegen het diepe zwart van haar lange slobbertrui.

Ik dacht aan haar ovaal gezichtje met de wat matbleke huid. Het had de schoonheid van een broos porseleinen kopje.

Hoe oud was zij nu? Vijftien, twintig, vijfentwintig? Haar leeftijd was haast niet te schatten. Als ik met haar sprak had ik steeds het gevoel dat ze veel ouder was. Het waren haar ogen, bedacht ik. Ze vormden in dat gezichtje een vreemd contrast. Wanneer ze naar mij keek, voelde ik mij altijd een beetje verward, onzeker. Ze straalden iets uit wat niet tijdelijk scheen maar eeuwig, alsof die ogen langer in de wereld hadden gekeken dan in een mensenleeftijd mogelijk was. Ik had die blik nooit kunnen begrijpen. Ik had in mijn beroep in de ogen van vele mensen gekeken. Ik had harde, valse, sluwe en meedogenloze ogen gezien, maar nog nooit had ik in mijn leven een blik ontmoet die met de hare viel te vergelijken. Haar ogen waren te ernstig, veel te ernstig. Ware levensblijheid had ik er nooit in kunnen ontdekken.




Een tijdlang stonden we zwijgend naast elkaar en keken hoe zij met veel tederheid haar rozenstruiken verzorgde. Ze was zo in haar bezigheden verdiept dat ze niet merkte dat wij haar vanuit de serre gadesloegen.

“Rozen,” mompelde Dick. “Haar grootste liefde.”

Het leek of in zijn stem een zweem van afgunst klonk. Ik wist dat Truus veel tijd besteedde aan haar tuin en dat het kweken van rozen haar bijzondere belangstelling had. Ik had Dick wel eens smalend horen praten over de hartstocht waarmee ze haar liefhebberij bedreef, maar ik had daar nooit enige aandacht aan geschonken. Het was eigenlijk voor het eerst dat het mij opviel.

“Rozen,” zei hij, “altijd maar rozen. Elk jaar weer.”

Hij sprak meer tot zichzelf dan tot mij. Ik keek hem eens van terzijde aan. Zijn gezicht had een uitdrukking, die droefheid weerspiegelde.

Plotseling draaide hij zich naar mij toe. “Wat heeft zij met Martha Carrier te maken?”

Ik antwoordde hem niet direct. Het speet me dat ik mijn gedachten had vertolkt. Misschien had ik het beter niet kunnen doen. Maar ik meende dat het mijn plicht was.

“Wat heeft Truus met Martha Carrier te maken?”

Hij herhaalde zijn vraag op een toon, alsof hij van mij een klaar en duidelijk antwoord verwachtte. Zijn grijze ogen waren onafgebroken op mij gericht.

Rustig trotseerde ik zijn blik.

“Dick,” zei ik kalm, “welke Martha Carrier bedoel je?”

Zonder op zijn antwoord te wachten liep ik bij hem vandaan. In de hal trok ik mijn jas aan. Toen ik terugkwam in de kamer om mijn foto’s te pakken, stond hij daar nog steeds. Hij leek in gedachten verzonken. Ik ging naar hem toe en legde mijn hand op zijn schouder.

“Heb je zin om mee te gaan?”

Langzaam keek hij op. “Waar ga je heen?” vroeg hij loom.

“Op zoek naar Huize Gods,” antwoordde ik.




In de politiepost zat een jonge agent. Voor hem lag een kruiswoordpuzzel. Toen wij binnenstapten keek hij verstrooid op en schoof de puzzel onder een stapeltje papieren. Ik toonde hem mijn legitimatiebewijs en vroeg hem de weg naar Huize Gods. Ik zag hem denken. Zijn blik gleed van mij naar Dick en weer terug.

“Huize Gods,” zei hij achterdochtig.

Ik knikte.

Op zijn gezicht verscheen een sluwe uitdrukking. Langzaam stond hij op. “Mag ik uw legitimatie nog eens zien?”

Volkomen gelaten haalde ik mijn portefeuille weer uit mijn binnenzak en toonde hem opnieuw mijn legitimatiebewijs. Nadat hij het langdurig had bestudeerd, gaf hij het mij terug.

“Huize Gods bestaat niet,” zei hij kortaf.

Ik keek hem onderzoekend aan.

“Weet je het zeker?” vroeg ik.

“Bestaat er geen Huize Gods?”

Een lichte blos kleurde zijn wangen. “Eh, niet in Blaricum.”

“Waar dan?”

“In, eh, in de hemel.”

De onderdrukte een glimlach. “Geef mij maar even het adresboek.”

Hij scheen van zijn stuk gebracht. “Zoekt u werkelijk Huize Gods?”

Ik knikte. “Het is de naam van een villa.”

“Een villa?”

“Ja, en volgens mij een villa in Blaricum.”

Ik bladerde in het adresboek dat de agent mij gaf, maar Huize Gods kwam er niet in voor. Ten slotte noteerde ik een naam en adres.

“Hebt u het?”

“Nee,” zei ik, “het schijnt dat je Huize Gods niet door middel van een adresboek kunt vinden.”

Ik gaf hem het boek terug. “Toch bedankt.”

De agent keek ons zorgelijk na.




12


“Het lijkt er op dat Huize Gods niet meer bestaat,” zei Dick. “Die agent had er blijkbaar nog nooit van gehoord.”

“Je mag als rechercheur nooit te snel conclusies trekken,” antwoordde ik. “Het zegt namelijk niet veel. Zie je, die politieman was nog jong en het adresboek was van vrij recente datum.”

“Er stond dus niets van in.”

“Nee, maar dat had ik ook niet verwacht.”

“Wat heb je dan genoteerd?”

Ik glimlachte.

“De naam en het adres van een gepensioneerde postbode.”

“Een postbode?”

“Ja, postbodes zijn soms waardevolle getuigen. Wanneer het geheugen van de oude brievenbesteller niet door aderverkalking is aangetast, kan hij ons misschien nog belangrijke aanwijzingen verschaffen.”




Na een fikse wandeling bereikten we het huisje van de oud-PTT’er.

Het stond wat achteraf, aan het einde van een laan, die in het bos doodliep.

Nadat wij ons hadden voorgesteld, liet hij ons gastvrij binnen en bood ons met een brede armzwaai een zitplaats aan tafel.

“We zijn juist aan de koffie,” zei hij joviaal. “De heren ook een kom?”

Zijn bedrijvig vrouwtje dribbelde naar een rek aan de muur en nam daaruit twee diepe kommen. Ze veegde ze schoon met een punt van haar schort en plantte ze met een klap op tafel.

“Suiker en melk?”

Enigszins schichtig dwaalden onze blikken door het kamertje, maar alles was schoon en zindelijk. “Alsjeblieft,” mompelden we.

Uit een grote emaillen koffieketel schonk ze de kommen vol.

“Zo, zo,” zei de oude man. Zijn kleine pientere oogjes namen mij nauwkeurig op.

“Zo, zo, een rechercheur uit Amsterdam.”

Het duurde even voor hij zijn inspectie had voltooid.

“En,” vroeg hij, “wat komen de heren doen?”

“We zoeken een villa,” zei ik.

Hij giechelde een beetje. “Die staan er hier genoeg.”

“Ja dat begrijp ik, maar de villa draagt of droeg de nogal vreemde naam van Huize Gods.”

Hij knikte bedachtzaam. “Huize Gods,” herhaalde hij, “ja, die ken ik.”

Voorzichtig nam hij een slok koffie en slurpte gezellig. “Het is de villa van dominee Kater.”

“Dominee Kater?” vroeg ik verwonderd.

“Ja, dominee Kater. Maar hij woont er allang niet meer.”

“Hoe lang?”

Hij leunde achterover in zijn stoel en keek naar de houten balken van de zoldering.

“Nou,” zei hij, “laat eens kijken. Ik denk zo dat hij zo ongeveer in ‘46 of ‘47 is vertrokken.”

Hij trok een dwarse denkrimpel in zijn voorhoofd. “Ja dat klopt wel zo ongeveer.”

“Waar is hij heengegaan?”

Hij haalde zijn schouders op en trok met duim en wijsvinger zijn onderlip naar beneden.

“Tja,” zei hij, “daar vraagt u mij zo wat. Dat weet ik niet. Ik herinner mij wel dat ze nogal plotseling waren verdwenen.”

“U zegt ze. Woonde dominee Kater dan niet alleen?”

“Nee, hij woonde daar met zijn vrouw en zijn zoontje.”

Hij roerde met een wat beverige hand peinzend in zijn koffie.

Het lepeltje tikte tegen het aardewerk.

“Het was zielig,” zei hij, “echt zielig.”

Hij schudde meewarig zijn hoofd.

“Weet u, zijn vrouw…de vrouw van de dominee had verlamming aan haar benen. Ze reed in zo’n wagentje, weet u wel, zo’n wagentje dat je zelf kan rijden door met je handen de wielen te bewegen. O, ze was flink hoor, ze kon er goed mee overweg, daar niet van. Maar het was toch een last.”

Hij vouwde zijn handen in zijn schoot en staarde voor zich uit. Zijn geest speelde met beelden uit zijn herinnering. “En dat met die jongen.”

“Wat was er dan met die jongen?”

Hij hield zijn hoofd een beetje schuin en gebaarde met zijn linkerhand. “Gek meneer, ja, compleet gek. De dominee was niet om te benijden. Nee, het was echt zielig. Meestal hadden ze hem aan een lang touw, zodat hij in de tuin kon spelen. Hij had dan zo’n leren tuigje om. Ik heb hem vaak gezien. Hij zat dan voor het huis, midden op het grasveld. En dan maar wiegen met dat hoofdje. Steeds maar wiegen. Er kwam geen eind aan.”

Hij zuchtte.

“Ik heb ‘t er wel eens met mijn vrouw over gehad, nietwaar Anne?”

Zijn vrouw, die bij ons aan tafel was komen zitten, knikte ernstig.

“Och meneer,” zei ze, “ieder huisje heeft natuurlijk zijn kruisje, maar als je zo’n kind hebt, dan ben je toch wel bezocht. Ik heb er zelf zeven grootgebracht. Allemaal flinke gezonde kinderen. En dan denk je wel eens bij jezelf…”

Ze maakte haar zin niet af.

“Heeft…heeft meneer ook kinderen?”

Ik schudde mijn hoofd.

“O,” zei ze. Meer niet. Ik had haar blijkbaar teleurgesteld.

“Hebt u er nooit een meisje gezien?” vroeg ik na een poosje.

De postbode peinsde.

“Wacht eens,” zei hij, “ja, een blond kind. Het was een vluchtelingetje of zoiets. Ik meen dat het meisje daar in de oorlog is gekomen. Er waren toen wel meer van die vluchtelingetjes hier in de buurt ondergebracht.”

De haalde het vergeelde fotootje uit mijn portefeuille en liet het de oude man zien.

“Och ja,” zei hij vertederd, “dominee Kater. Gut meneer, het was zo’n goed mens. Altijd vriendelijk en altijd een sigaartje wanneer ik wat kwam bezorgen.”

Hij zuchtte.

“Het was alleen jammer dat hij zo weinig post kreeg.”

Hij boog zich naar zijn vrouw. “Kijk Anne dat is nu dominee Kater.”

Het vrouwtje legde het fotootje voor zich op tafel en pakte haar bril. “Dat is dus de hele familie?”

“Ja meneer, de hele familie.”

Hij pakte het kiekje weer bij zijn vrouw weg en wees met een kromme vinger. “Dominee Kater, zijn vrouw, zijn zoontje. Dat meisje, rechts van de rolstoel, is dat vluchtelingetje.”

Hij staarde geruime tijd naar het fotootje en gaf het mij toen aarzelend terug. “Wat is er van ze geworden?” vroeg hij.

“Dominee Kater ligt in een ziekenhuis,” antwoordde ik. “Hij is een beetje overspannen.”

“En de anderen?”

“Dat is nu juist wat ik graag wilde weten.”

“Wat?” riep hij. “Zijn ze niet meer bij elkaar?”

Ik was met die vraag een beetje verlegen. “Eh, nou, nee,” antwoordde ik weifelend, “niet zoals men zich dat gewoonlijk voorstelt.”

Ik las verwondering op zijn gezicht.

“Ze zijn niet meer bij elkaar,” zei ik op ernstige toon. “Ik weet niet waar ze zijn gebleven. Daarom ben ik ook hier. Ik hoopte dat u mij iets van hen zou kunnen vertellen.”

Hij zweeg geruime tijd. “Ik kan u alleen zeggen,” zei hij toen langzaam, “dat ik het destijds nogal vreemd heb gevonden dat ze zo plotseling waren verdwenen.”

“Had de dominee katten?”

“Katten?”

“Ja, heeft u wel eens in of om de villa katten gezien?”

“Nee, niet dat ik mij herinner.”

We dronken zwijgend onze koffie. Toen ik mijn kom had leeggedronken, wilde het vrouwtje mij opnieuw inschenken. Ik weigerde beslist.

“Wie woont er nu in Huize Gods?”

“Dat weet ik niet,” antwoordde de oude. “Toen ik gepensioneerd werd — laat eens kijken dat is nu vijf jaar geleden — stond de villa nog leeg. Of er na die tijd nog mensen zijn ingetrokken, weet ik niet. De villa ligt ver buiten de bebouwde kom. Ik ben er na mijn pensionering niet meer geweest.”

“Hebt u het adres?”

Er verscheen een glimlach om zijn mond. “Als postbode vergeet je dat nooit. Ik ben gewoon een wandelend adresboek, compleet met wijkindeling.”

Hij keek mij glunderend aan.

“Het is een beroepsziekte.”

Ik lachte en noteerde het adres in mijn boekje.

We stonden op, bedankten het vrouwtje voor de koffie en de oude man voor zijn inlichtingen. Hij bracht ons tot aan de deur.

“Nog een vraag,” zei ik. “Preekte dominee Kater in Blaricum?”

De oude postbode schudde zijn hoofd. “Nee,” zei hij, “dat is nou zo gek. Hij preekte helemaal niet. Ik heb mij wel eens afgevraagd wat voor een dominee hij was. Ik ben er nooit achtergekomen. In het dorp werd gefluisterd dat hij was afgezet als predikant. Hij had iets gehad met de synode, geloof ik.”

We drukten hem hartelijk de hand. “Als ik nog wat weten wil,” vroeg ik, “mag ik dan nog eens bij u terugkomen?”

“Zeker, zeker, u bent altijd welkom.”

We verlieten het vriendelijke mannetje. Bij de hoek, aan het eind van de laan, keken we nog eens om. Hij stond daar nog, in de deuropening, en zwaaide. We zwaaiden terug.

Een tijd lang liepen we zwijgend voort, ieder bezig met zijn eigen gedachten. Ik begreep nog niet op welke wijze ik de gegevens die ik van de oude postbode had gekregen, kon passen in het raam van het geheel. Het was allemaal nog zo vreemd, zo onsamenhangend.

Ik had een paar stukjes van de legpuzzel in handen, maar ze pasten niet in elkaar.

Daar was Martha Carrier: een blond meisje, vluchtelingetje uit de oorlog. Theo Kater: een vriendelijke dominee, die niet preekte omdat hij moeilijkheden had met de synode. Zijn vrouw, Marie Buter: een invalide in een rolstoel. En dan zoon Charly: een compleet gek kind aan een lang touw. En ten slotte nog Huize Gods: een villa, die plotseling werd verlaten en vermoedelijk niet meer werd bewoond.

Een reeks van vragen borrelde in mij op; vragen waarop ik het antwoord niet wist.

“Wat gaan we nu doen?” vroeg Dick.

Ik staakte mijn overpeinzingen.

“We gaan naar Huize Gods.”

Bij de ingang van een nauw bospaadje hing aan een half vermolmde paal een houten bordje. Uit de verweerde letters las ik: Het smalle pad.

Via een haast onbegaanbare weg met diepe karrensporen waren we er gekomen. Die kronkelende karrensporen waren de enige tekenen van menselijk leven. Ze vormden een dissonant in de verder ongerepte natuur. De omgeving maakte ons stil. Van alle zijden begluurden ons de bomen met hun knoestige ogen. De lange kromme armen, waaraan honderden handen, strekten hun duizenden vingers zwijgend naar ons uit.

Met een beklemd gevoel en benauwd door de intense stilte, betraden wij het smalle pad. Het leek alsof de natuur haar adem inhield.

Het pad was aan beide zijden dichtbegroeid en soms door kreupelhout overwoekerd. We liepen dicht achter elkaar en bogen de takken voorzichtig opzij. Slechts langzaam kwamen we verder.

Verdord hout kraakte onder onze voeten en mijn haren raakten keer op keer verward in het fijne netwerk van ineengestrengelde twijgen. Aan het einde van het pad bereikten we een open plek in het bos.

Omringd door een rijtje zacht wuivende populieren, lag daar in het vale licht van een reeds vroeg vallende schemering, het oude huis.

Een laag dak van stro, bedekt met mos, stulpte over de witte muren. De groene luiken, met driehoeken in roestig rood, waren gesloten. Het geheel had een geheimzinnige bekoring. Door de langgerekte vorm leek het op een enorme grafheuvel, die langzaam uit de aarde was opgestegen. Het was alsof ik het meer had gezien, of dit niet de eerste keer was dat ik langs het smalle pad was gegaan en het huis had ontdekt. Vroeger, heel vroeger, in een droom had ik hetzelfde beleefd, was ik dezelfde weg gegaan en had dezelfde bekoring van betoverende geheimzinnigheid mij gegrepen.

We hielden onze adem in. Het enige geluid kwam van de wind, die zachtjes door de takken zuchtte.

“Rozen,” mompelde Dick, “doornige rozen.”

Langzaam en met een zekere terughoudendheid, naderden we het oude huis. Behoedzaam, als betraden we geheiligde grond, plaatsten we onze voeten op het pad dat slingerend naar de ingang voerde. Daar bleven we staan. Op de witte muur, schuin boven de zware eikenhouten toegangsdeur, stonden in zwarte oud-gotische letters de woorden Huize Gods. Onbewust had ik gehoopt dat die zware eiken deur voor ons open zou staan, wijd open, als een uitnodiging. Maar de deur was dicht. Hij stond niet eens op een kier.

Huize Gods leek ontoegankelijk.

Toen ik wat tot bezinning kwam, liep ik om de villa heen en bestudeerde de afsluitingen van de ramen en de deur aan de achterzijde.

Het leek mij niet zo moeilijk om in te breken. Toen ik na mijn inspectie terugkwam, vond ik Dick in de tuin. Ik liep naar hem toe en wilde hem wat zeggen, maar hij beduidde mij stil te zijn.

“Rozenstruiken,” zei hij zacht.

Hij wees om zich heen. “Allemaal rozenstruiken.”

Hij keek mij aan. Zijn mondhoeken trilden. “Ze zijn niet verwilderd.”

Zijn stem zakte tot een diep gefluister. “Iemand heeft ze onderhouden.”

Mijn mond viel open. In die paar ogenblikken dat wij elkaar aanstaarden, leek het alsof onze hersenen niet meer waren gescheiden.

We zagen beiden hetzelfde beeld — blonde haren op een zwarte slobbertrui — en ondergingen dezelfde emotie.

“Het kan niet,” hijgde Dick, “het kan niet. Ze is nooit weg.”

Ik slikte.

“Het kan niet.”

Tegelijk bekroop mij de twijfel. Ik ontweek zijn blik en keek naar het oude huis. De schemering hulde het in een grijze sluier. Het leek alsof het langzaam in de aarde terugzonk. De populieren wuifden. Soms bogen ze hun kruinen naar elkaar toe en fluisterden van een geheim, een ontzettend geheim dat zij kenden en angstvallig bewaakten.




“Kom Dick, laten we gaan, het wordt donker. Straks kunnen we de weg terug niet meer vinden.”

“Ja,” zei hij, “laten we gaan.”

Hij keek nog eens naar de rozenstruiken, die overal in de tuin verspreid stonden, en volgde mij naar het smalle pad.

Het was inmiddels zo donker geworden dat wij de laaghangende takken niet meer zagen. Met de handen beschermend voor ons uitgestoken, strompelden we langzaam, steeds bukkend, het pad af.

Op de weg met de karrensporen was het lichter en kwamen we sneller vooruit. Zwijgend liepen we voort.

Terwijl de dag zachtjes stierf en de nacht sluipend naderbij kwam ontwaakten in het bos geluiden. Tussen het lage hout klonk geritsel en zo nu en dan schoot een haas over het pad. Achter die eerste nog te onderscheiden stammen begon een geheimzinnig donker.

Na enige tijd bereikten we de open hei en zagen in de verte de eerste huisjes met verlichte ramen.

“Over sommige dingen spreek je niet,” zei Dick, “zelfs niet tegen je beste vrienden.”

De luisterde naar zijn stem. De klank was mij vertrouwd, maar ik beluisterde een ondertoon die ik niet kende.

“Je zou er over willen praten,” zei hij, “omdat het belangrijk is voor jezelf. Maar tegelijk besef je dat een ander je niet zou kunnen helpen, zodat het geen zin heeft om er over te beginnen.”

Ik wist nu wat die ondertoon betekende. Het was het trillen van eenzaam verdriet, een droefheid die je niet kan delen.

“Soms helpt het,” zei ik, “wanneer…wanneer je het uitspreekt.”

Hij had die kleine aanmoediging nodig. Ik voelde het.

“Ik loop er al zo lang mee rond,” zei hij. “Er zijn tijden dat het mij niet hindert, dan heb ik mij er mee verzoend. Maar soms, wanneer de hitte door mijn bloed jaagt, word ik opstandig, dan kan ik dat verzet niet meer verdragen, dan lijkt het alsof juist dat verzet mij prikkelt.”

Hij zuchtte. “Ik heb geduld, geloof me, ik heb geduld.”

Ik keek opzij. Het was te donker om de uitdrukking op zijn gezicht te onderscheiden. Maar ook zonder zijn gezicht te zien wist ik dat het pijn en verdriet weerspiegelde.

“Ik behoor niet tot die mannen die hun bezit opeisen. De mis de kracht. Ik kan het niet. Ik geloof niet in bezit, maar in liefde. Ik geloof in een harmonisch spel, een spel van liefde tussen man en vrouw, met als inzet een wederzijds verlangen naar eenheid, naar versmelting, zowel naar lichaam als naar geest. Maar ze vlucht. Ze leest de hunkering in mijn ogen, voelt het bonzen van mijn hart en vlucht.”

We liepen voort. Er was geen weg meer te onderscheiden. De huizen met de verlichte ramen kwamen naderbij, maar waren toch nog te veraf om het gevoel van verlatenheid te verdrijven.

Ik maakte de ruimte tussen ons wat groter, zodat hij mijn aanwezigheid niet meer voelde. Hij moest alleen zijn, alleen in de duisternis die hem omringde, alleen met zijn verdriet. Maar ik mocht hem niet verlaten. Ik mocht niet weggaan. Ik moest er zijn en niet zijn.

“Wanneer mijn handen tastend over haar lichaam glijden, dan trilt haar huid. De poriën trekken zich samen en onder mijn vingertoppen glijdt een rilling van afschuw.”

Hij snikte. “Afschuw, hoor je, afschuw…En ze houdt van me. Ik weet het. Ze houdt van me. Ik zie het in haar ogen en merk het aan de duizend kleine dingen, die ze voor mij doet. Maar als ik naar haar verlang…als man, dan vlucht ze…dan vlucht ze in haar rozen.”

Hij schudde zijn hoofd. “Alle hartstocht die mij toekomt, al de liefde die ze mij onthoudt, schenkt ze aan die rozen, die vervloekte rozen.”

De kwam dichterbij en beroerde zijn arm.

“Ik heb die ellendige struiken al eens willen verbranden. Ik heb ze willen vernietigen, uitroeien met wortel en tak. Maar ik durfde niet. Ik was bang, bang haar daarmee voorgoed te verliezen.”




13


Die nacht sliep ik nog in Laren.

De volgende morgen nam ik afscheid. Dick was wat somber. Hij zei niet veel. Het leek alsof hij zich nu tegenover mij schaamde over zijn vertrouwelijke ontboezemingen van de avond tevoren.

Ook Truus drukte mij slechts zwijgend de hand.

De startte mijn wagentje en reed weg. In het spiegeltje zag ik de twee wuivende figuurtjes steeds kleiner worden. Ik peinsde over hun moeilijkheden en vroeg mij af wat daaraan te doen was. Ik begreep het niet. Hoe lang waren ze getrouwd? Twee, drie jaar.

Hoe lang volhardde Truus al in haar afwijzende houding? Ik had het Dick niet durven vragen. Rillingen van afschuw en zwijgend verzet. Was het altijd zo geweest? Waarom was Dick er zo plotseling over begonnen? Rozen. Hadden de rozen er iets mee te maken? Ik schudde mijn hoofd. Er moest een andere oorzaak zijn.

Via een omweg reed ik naar het oude huis. Over de open hei kon ik er met mijn wagentje niet komen. Ik had het geprobeerd, maar moest halverwege terugkeren. Na lang zoeken vond ik ten slotte de weg met de karrensporen en hobbelde langzaam naar het smalle pad.

Daar parkeerde ik tussen de bomen.

Ik keek rond, maar er was geen levende ziel te bekennen. Gewapend met een glassnijder en vier plastic zuigdoppen verliet ik de auto en betrad het smalle pad. Ik was vastbesloten een ordinaire inbraak te plegen. Ik wist nog wel niet waarnaar ik zoeken moest, maar op een of andere manier geloofde ik dat de oplossing van het raadsel van de oude man en zijn katten in de geheimzinnige villa te vinden was.

Toen ik aan het einde van het pad was gekomen, onderging De opnieuw de betovering die van het oude huis afstraalde. Een bleek zonnetje belichtte de open plek in het bos en kaatste tegen de witte muren. De populieren wuifden en een losgeslagen luik knarste in een verroest scharnier.

Ik liep een paar maal om de villa heen, vond de plek vanwaar twintig jaar geleden het fotootje was genomen en ontdekte dat er geen andere toegangswegen waren dan het smalle pad. Huize Gods was moeilijk bereikbaar. Ook onderzocht De de grond rondom de rozenstruiken. Ik vond afdrukken van herenschoenen en realiseerde mij dat Dick daar de avond tevoren had gestaan. Verder waren er nog vage afdrukken van grote klompen. Meer niet.

De trok een paar handschoenen aan en liep naar de achterkant.

Opnieuw bestudeerde ik de wijze waarop de achterdeur was afgesloten. Er waren twee grendels, die vanaf de binnenzijde konden worden teruggeschoven.

De bevochtigde de plastic zuigdoppen en drukte ze stevig op het glas van een van de kleine ruitjes. Daarna kraste ik met de glassnijder langs de sponningen.

Ik had dit kunstje geleerd van een oude inbreker. Toen hij voor lange tijd met staatspensioen werd gezonden, had hij mij zijn uitrusting welwillend afgestaan. Het voordeel was dat je de ruit kon verwijderen zonder gerucht te maken. Je tikte het glas los en hield het aan de doppen vast.

Terwijl ik zachtjes tegen het glas klopte en met kleine wrikkende bewegingen de ruit trachtte te verwijderen, overdacht ik dat ik bezig was op een slinkse manier, via een achterdeurtje, Huize Gods binnen te gaan. Ik vond het een akelige gedachte en het duurde geruime tijd voordat ik mijzelf in een lange monoloog ervan overtuigd had dat het slechts een oud huis was, meer niet, en dat God er, ondanks de naam, niets mee te maken had. Je kon er slechts een symbolische betekenis aan hechten. Let op de symbolen, had Dick gezegd. Maar wat is symboliek? Een wat vreemde dominee had zijn villa Huize Gods genoemd. Dat was zijn zaak.

Voor mij gold dat symbool niet. Met hernieuwde kracht werkte ik verder.

De wilde juist mijn hand door het gat steken om de grendels terug te schuiven, toen ik iets hoorde. Het leek op het kraken van een tak.

Ik hield mijn adem in en luisterde intens. Het geluid kwam vanuit de richting van het smalle pad. Dt realiseerde mij onmiddellijk dat ik de auto bij het begin van het pad had achtergelaten. De trok mijn handschoenen uit en borg ze in mijn zakken. Het had geen zin mij te verschuilen. Het nummer van mijn wagentje was een te duidelijk spoor.

Ik hoorde nu duidelijk geritsel en het zwiepen van terugbuigende takken. Kalm liep ik naar de voorkant van het huis. Voor de grote eiken deur bleef ik staan en wachtte gelaten af.

Met een rustige, wat slepende tred, naderde vanaf het pad een oude man. Ik hoorde de overgang, toen hij het grint van het tuinpad bereikte. Hij droeg een blauwe kiel en een donkere manchester broek, die bij de knieën was versleten. Telkens wanneer hij zijn gewicht van de ene voet op de andere bracht, wiegde zijn lichaam en knerpten zijn klompen in het grint.

De overdacht hoe ik mijn aanwezigheid bij de villa zou verklaren.

Hoewel ik in dergelijke omstandigheden doorgaans zeer vindingrijk ben, kon ik toch geen redelijk excuus bedenken. Bovendien was er nog die uitgesneden ruit in de achterdeur. Zelfs een leek zou kunnen zien dat het van vakwerk getuigde.

De oude man naderde slechts langzaam. Hij haastte zich niet. Ik schatte zijn postuur. Bij iedere stap leek hij groter te worden. Toen hij dichtbij was, tikte hij aan zijn pet. Ik keek in een grote eeltige hand.

“Goeiemorgen,” zei hij.

Ik mompelde een begroeting.

Tot mijn verwondering toonde hij geen schrik of verbazing. Hij scheen mijn aanwezigheid bij de villa niet ongewoon te vinden.

Het leek zelfs alsof hij op mijn komst was voorbereid. Ik keek naar zijn gebruind gelaat vol rimpels. Zijn ogen kon ik niet goed zien.

Ze lagen verborgen in de schaduw van de klep van zijn pet.

Ik vroeg me af of hij iets had gemerkt, of hij mij van verre had bespied. Van zijn gezicht kon ik het antwoord niet lezen. Het was een masker, effen, strak, zonder uitdrukking.

“Een mooi oud huis,” zei ik met een vaag handgebaar. Het was een poging tot een gesprek.

“Wel een…een beetje somber, vindt u niet?”

Het masker veranderde niet. Hij knikte langzaam, maar gaf geen commentaar.

“Woont, eh, woont u hier in de buurt?”

Hij antwoordde niet.

We stonden enige tijd zwijgend tegenover elkaar. Het was een pijnlijke stilte. Ik hoorde het knarsen van het luik en het schuren van het grint toen hij zijn klompen even bewoog.

“Bent u meneer Versteegh?”

Het noemen van mijn naam bezorgde mij een rilling, die zich over heel mijn huid voortplantte. Ik was de eerste ogenblikken niet in staat om te antwoorden.

“Bent u meneer Versteegh?” herhaalde hij.

De herstelde mij langzaam.

“Ja, ja,” stamelde ik, “dat ben ik.”

Hij richtte zijn hoofd iets op. Zijn ogen kwamen uit de schaduw.

Ze waren helblauw en namen mij scherp op. Ik zag dat hij mij beoordeelde. Zijn blik gleed langs iedere lijn van mijn gezicht. Om hem te misleiden stak ik mijn kin vooruit. Het had een uiting van wilskracht moeten zijn, maar het mislukte.

“Ik had u eigenlijk eerder verwacht,” zei hij.

“Mij?” vroeg ik verbaasd. “Verwacht?”

“Jazeker, al een paar maanden.”

Ik wreef met mijn hand langs mijn ogen en keek toen opnieuw in dat rimpelige gelaat. Ik zag geen spoortje van een lach, geen tinteling in de ogen. De oude man scheen volkomen ernstig. Hij wees naar de eiken deur.

“U wilt het zeker eens van binnen bekijken?”

“Ja,” zuchtte ik, “dat was wel mijn plan.”

Zijn hand tastte in zijn zak naar sleutels.

Achterdochtig observeerde ik al zijn bewegingen. Ik begreep nog niet wat de oude man in zijn schild voerde, maar ik was vastbesloten mij niet te laten misleiden. Ik zou het spel spelen zoals het hoorde, koel berekenend, op alles voorbereid.

Bij de deur bleef de oude staan.

“Die auto,” zei hij, “aan het begin van het pad, is die van u?”

“Ja,” antwoordde ik, “die is van mij.”

Hij wees in de richting van een paar jonge dennen. “U had beter de andere weg kunnen nemen,” zei hij, “dan had u met uw wagen dichterbij kunnen komen.”

“Zijn er dan nog meer wegen die naar Huize Gods leiden?”

“Ja, ja,” zei hij, “er is nog een andere weg, maar die is nogal moeilijk begaanbaar. De dominee heeft er nooit iets aan laten doen. Hij onderhield alleen het smalle pad.”

Opnieuw drong zich de symboliek aan mij op.

“Tja,” zei de oude man peinzend, “dominee Kater. Arme dominee Kater. God hebbe zijn ziel.”

In een vertraagd gebaar bracht hij een grove hand naar zijn hoofd en graaide de pet van zijn kruin. “God hebbe zijn ziel,” herhaalde hij.

In gebed verzonken stond hij voor mij. De pet onder zijn arm. Het hoofd gebogen. Tussen de vingers van zijn gevouwen handen stak de sleutel.

Toen hij zijn gebed had beëindigd, zette bij zijn pet weer op.

“Wanneer is dominee gestorven?” vroeg hij.

“Gestorven?”

Hij scheen mijn vraag niet te horen. Zijn blik gleed langs mij heen en staarde in een wazige verte. “Ik hoop,” zei hij, “dat het de Heere behaagt mij plotseling tot zich te nemen. Ik ben bang voor lijden.”

Zijn gezicht kreeg een peinzende uitdrukking. “Hij moest mij maar roepen, terwijl ik aan het werk ben, zo tussen de rozenstruiken dat lijkt mij het mooist.”

Zijn geest speelde met de gedachte. “Ja,” zuchtte hij, “dat lijkt mij het mooist.”

Een tijdlang scheen hij zich mijn aanwezigheid niet bewust. Toen verdween de peinzende blik en om zijn lippen verscheen een vage glimlach. Hij keek mij vriendelijk aan. “We moesten het maar aan Hem overlaten, vindt u niet?”

Ik knikte.

“Heeft dominee een lang ziekbed gehad?”

Ik schudde mijn hoofd en zuchtte. “Dominee Kater is niet dood.”

Mijn antwoord bracht hem volkomen in verwarring. Zijn lippen begonnen te trillen. “Niet…niet dood?” zei hij ongelovig.

“Nee.”

“Niet dood,” herhaalde hij, “niet dood? Maar u bent toch meneer Versteegh?”

Ik knikte.

“Albert Versteegh,” vroeg hij argwanend.

“Ja, rechercheur van politie.”

Hij schudde heftig zijn hoofd. “Dat is niet goed,” stotterde hij, “dat is niet goed. U zou eerst komen na zijn dood.”

Het klonk bestraffend, alsof ik niet op mijn wachtwoord had gelet en op het verkeerde moment op het toneel was gestapt.

“Ja, maar…” hakkelde ik.

“Nee,” zei hij nadrukkelijk, “het is niet goed. U bent te vroeg. U mag nog niet. U heeft pas recht als de dominee is gestorven.”

Ik zuchtte. “Maar luister nu eens, ik…”

“Nee,” onderbrak hij, “ik luister niet. U had uw tijd moeten afwachten.”

Ik voelde dat ik mijn geduld verloor. “Luister nu eens, beste man,” siste ik. “Ik ben niet van plan te wachten. Ik dool nu al een paar dagen in een vreemd wereldje rond en ik zou nu eindelijk wel eens willen weten wat er gaande is. Ik ga naar binnen al…”

Verder kwam ik niet. De oude man stak de sleutel resoluut in zijn zak en liep zonder een woord te zeggen bij mij vandaan. Een tomeloze woede maakte zich van mij meester. In een woeste greep pakte ik hem aan zijn kiel en trok hem ruw naar mij toe. De stof kraakte onder mijn handen. Ik had mijzelf niet meer in bedwang.

“Zeg op,” gilde ik, “hoe wist je mijn naam en wie heeft voorspeld dat ik zou komen?”

“De-de-de do-do-mi-nee.”

Het stotteren van de man deed mijn woede nog stijgen. Driftig schudde ik hem door elkaar. De voortdurende confrontatie met een onzinnige wereld dat balanceren op de grens van de realiteit, had mijn zenuwen aangetast. De drift stuwde zoveel kracht naar mijn armen dat ik de oude man bijna uit zijn klompen tilde. Zijn gezicht was dichtbij. “De dominee,” hijgde hij, “de dominee…”

De angst in zijn haast uitpuilende ogen bracht mij tot bezinning. Ik liet hem los en beet op mijn onderlip. Vrijwel onmiddellijk had ik berouw van mijn onbesuisd optreden.

Ik zuchtte diep.

“Het spijt me,” zei ik, “het spijt me echt.”

De oude man stond er wat ontredderd bij. Ik voelde medelijden. “U moet het mij niet kwalijk nemen,” zet ik verontschuldigend. “Ik was even de kluts kwijt. Het gebeurt mij nooit.”

Ik glimlachte vermoeid. “Bijna nooit, bedoel ik.”

Hij streek de kreukels uit zijn kiel. “U bent een heethoofd,” zei hij.

“Ik begrijp niet waarom dominee Kater juist u heeft gekozen.”

Hij haalde zijn schouders op. “Hij zal er wel een bedoeling mee hebben. Het kan mij ook eigenlijk niet veel schelen.”

Hij lichtte zijn pet iets op en krabde op zijn hoofd. “Ik zal u binnenlaten,” zei hij. “Waarom zou ik wachten. Het zal toch niet lang meer duren.”

Hij pakte de sleutel en liep naar de deur.

“Wacht,” riep ik, “voordat ik naar binnen ga, zou ik graag het antwoord hebben op een paar concrete vragen.”

Hij keek mij verbaasd aan. “Wat valt er nog te vragen?” zei hij.

“Het staat in zijn testament. Hij heeft het mij geschreven. Na de dood van dominee Kater valt Huize Gods aan u toe.”

“Wat,” riep ik ongelovig, “heeft de oude Kater de villa aan mij vermaakt?”

Hij knikte. “Dat schreef hij.”

Het begon me te duizelen. Plotseling voelde ik mij moe en uitgeput. “Wanneer heeft u die brief ontvangen?” vroeg ik loom.

Hij streek nadenkend met zijn hand over zijn stoppelige kin. “Laat eens kijken,” zei hij, “dat was vorig jaar december.”

“Vorig jaar december?” herhaalde ik.

De oude knikte.

Versuft ging ik op de bank voor het huis zitten. Ik boog mijn hoofd tussen mijn knieën.

“Voelt u zich niet goed?” vroeg de oude bezorgd.

Langzaam richtte ik mij op. “Vorig jaar december, lieve man, had ik nog nooit van dominee Kater gehoord.”




14


De zware eikenhouten deur kreunde, toen de oude man haar achter zich sloot. Het angstige, wat klagende geluid kroop door de lange gang en kaatste tegen de muren. Het bezorgde mij een lichte huivering.

De oude stapte uit zijn klompen en schuifelde op kousenvoeten voor mij uit. Het was aardedonker in de gang. Alleen van onder een der deuren — deuren zonder drempels — vloeide een schemerig licht.

Ik dacht aan dat ene losgeslagen luik, waarvan ik opnieuw het knarsen meende te horen.

Een ijzige kilte kroop door mijn kleren. Er hing een muffe, vochtige lucht, als in een onderaardse grafkelder. Rillend volgde ik de oude man. Midden in de gang bleef hij staan. Van een houder aan de muur nam hij een ouderwetse olielamp. Voorzichtig wrikte hij het lampenglas uit de tandjes en streek met bevende hand een lucifer aan. Het wakkerende vlammetje toverde grillige schaduwen op de muren. De lamp wilde niet direct branden. De oude schudde haar heen en weer en ik hoorde het klotsen van de vloeistof in het reservoir. Bij de vierde lucifer pakte de pit het vlammetje over.

Met de lamp voor zich uit, schuifelde de oude verder. Ik volgde langzaam.

Aan het einde van de gang opende hij een deur. Het was de enige deur met een drempel. “De studeerkamer van de dominee,” fluisterde de oude eerbiedig.

Het licht van de lamp speelde langs de wanden met boeken. De enorme uitgebreidheid van de bibliotheek verraste mij. Ik nam de lamp van de oude over en liep langs de boekenrijen. Er waren theologische werken en boeken met verzamelde preken. Maar er was ook een plank met filosofen. Kant, Schopenhauer, Heidegger, Bergson, Hegel, Kierkegaard, ze waren er allen, de grote denkers uit het verleden. Ik trof ook werken over theosofie en boeddhisme.

Maar wat mij het meest frappeerde, was de aanwezigheid van een serie boeken over heksen en heksenvervolgingen, waaronder de beruchte Heksenhamer.

Ik nam het boek van de plank en liep er mee naar een groot bureau dat in het midden van de kamer stond. Ik voelde mij vreemd, opgewonden. Mijn hart klopte onstuimig en het boek trilde in mijn handen. De lamp trilde mee, en de schaduw van de oude man, die zwijgend mijn bewegingen volgde, danste langs de ruggen van de boeken aan de wand. Ik had het gevoel dat ik eindelijk de oplossing van het raadsel nabij was.

Ik zette de lamp midden op het bureau en legde het boek voor mij neer. Zachtjes schoof ik een stoel bij en ging zitten. “De Heksenhamer,”’ prevelde ik, “hoe is het mogelijk.”

Voorzichtig opende ik de beschimmelde lederen band en zuchtte.

De Heksenhamer. Ik had er veel over gelezen. Dit boek, dit verschrikkelijk document, de Malleus Maleficarum, stamde uit 1487 en was geschreven door twee godvruchtige monniken, Heinrich Kramer en Jacob Sprenger. Het was een uitvloeisel van de op 9 december 1484 door paus Innocentius VIII uitgegeven heksenbul.

De Malleus of Heksenhamer was een krankzinnig boek, wreed en grof, met zulke vreselijke consequenties dat nooit tevoren zoiets afschuwelijks uit een menselijke pen vloeide. Het stelde onder meer dat een ieder die aan het bestaan van heksen twijfelde, willens en wetens een ketter en godslasteraar was. Er werden methoden in aangegeven om heksen te identificeren, en de foltertechnieken om heksen tot een bekentenis te brengen waren met zoveel liefde voor elk gruwelijk detail beschreven dat men zich onwillekeurig afvroeg of de godvruchtige monniken niet door de duivel waren geïnspireerd.

Wat moest dominee Kater met dit boek?

Ik bekeek het aandachtig, bladerde en zag dat sommige tekstgedeelten waren onderstreept. Ook waren er aantekeningen onder aan de bladzijden, geschreven in zijn typische handschrift. Een van die aantekeningen trof mij bijzonder. Ik las: “Wanneer iemand u op duivelse gedachten brengt, dan is die iemand een werktuig in des duivels hand.”

Ik streek met mijn hand langs mijn kin en dacht na. Toen ik nog een jong rechercheur was, had een oude en ervaren politieman eens tegen mij gezegd: “Kruip in de huid van je tegenstander, tracht te denken, zoals hij denkt.”

Ik had toen ‘ja’ geknikt. Het leek mij een wijze raadgeving. Maar hoe kon ik de hersenkronkels van dominee Kater volgen?

Zuchtend stond ik op en bracht het boek weer naar zijn plaats.

Peinzend gleed mijn blik langs de wanden. Zijn boeken — dacht ik — vrienden of vijanden van de mens? Daar stonden ze, met bladzijden vol letters, woorden, zinnen, opgetaste resultaten van menselijk denken. Hoe vond men een weg in dat labyrint van elkaar steeds weer bestrijdende waarheden? Wie wetenschap vermeerdert, vermeerdert smarten, zei mijn moeder.

Ik keek naar het bureau met de lege stoel. De olielamp verspreidde over dit alles een gelig licht.

Dominee Kater?

Zachtjes schudde ik mijn hoofd.

De oude man kwam iets naderbij. “U ziet het,” zei hij, “de dominee had heel wat boeken.”

“Ja,” zuchtte ik, “te veel. Ik denk dat hij in het labyrint is verdwaald.”

De oude keek mij verwonderd aan. “Labyrint?”

Ik pakte de lamp van het bureau. “Kom,” zei ik, “laten we verder gaan.”




We strompelden door het geheimzinnige oude huis. Overal waren geluiden. Kraken van oude balken, ritselen achter het behang. De kamers, waarin de meeste meubelen met witte hoezen waren bedekt, roken naar kamfer. Soms speelde het spookachtige schijnsel van de lamp over schilderijen met sombere landschappen of belichtte de strenge ogen van statige portretten.

De slaapkamers waren boven. Alleen de kamer van Marie Buter lag gelijkvloers. Er stond een oud hemelbed, waarvan het dak door solide eiken pilaren werd gedragen. Vanuit de hemel zakten een paar dikke touwen, waaraan twee zware ijzeren beugels hingen.

Naast het bed stond een rolstoel.

“De vrouw van de dominee was verlamd.”

De oude fluisterde, alsof hij bang was dat iemand ons zou horen.

“Ze kon niet lopen,” zei hij, “ze had geen kracht in haar benen. Maar haar armen waren bijzonder sterk. Aan die beugels trok ze zich op.”

Hij kwam nog dichter naar mij toe. De tocht van kleine ademstootjes gleed langs mijn oren. “Ik mocht haar niet,” fluisterde hij.

“Ze had van die vreemde ogen. Soms leek het alsof ze dwars door je heen keek.”

Zijn stem zakte nog dieper. “Ik heb het nooit begrepen,” zei hij. “Ik heb nooit begrepen waarom de dominee met haar trouwde.”

“Was…was ze toen al verlamd?”

“Ja, van kindsaf.”

“Dat moet dan een hele opoffering voor hem zijn geweest.”

“Een opoffering, ja, zo mag u dat wel noemen. Ze gunde hem geen ogenblik rust. Wanneer ik buiten in de tuin werkte, heb ik haar vaak vanuit deze kamer naar hem horen roepen.”

Hij zuchtte. “Je mag een ongelukkig mens niet haten. Je mag eigenlijk niemand haten. Maar ik haatte haar om alles wat ze de dominee aandeed. Arme dominee. Hij droeg zijn kruis blijmoedig.”

Ik tilde de lamp iets op. Het schijnsel gleed langs de pilaren en belichtte het lege bed. “En het enige kind dat ze hem schonk was gek.”

Ik keek hem verwonderd aan. Nog nooit had ik in een stem zoveel verbittering beluisterd. Ik bewoog de lamp, zodat het licht op zijn gezicht viel. “Wanneer stierf ze?”

Ik zag dat een huivering hem beving. De oude gerimpelde huid trok zich samen en zijn lichaam schokte. “Is ze gestorven,” hijgde hij, “is ze echt gestorven? Ik wist dat ze ziek was.”

Opnieuw huiverde hij. Nog dichter kroop hij naar mij toe. Zijn schouder trilde tegen mijn arm. Ik voelde zijn angst. Schichtig gleed zijn blik naar de donkere hoeken van de kamer.

“Laten we hier weggaan,” fluisterde hij, “toe, laten we hier weggaan.”

Zachtjes schuifelden we naar de deur. Voor ik haar dichttrok, keek ik nog even naar het bed. In het schijnsel van de lamp wiegelden de ijzeren beugels aan de touwen.

Ik wilde het huis verlaten. Die muffe vochtige lucht, vermengd met de doordringende geur van kamfer, werkte benauwend. Bovendien gaf het spookachtige schijnsel van de olielamp, met de groteske, steeds bewegende schaduwen op de muren, aan het oude huis zo’n lugubere sfeer en klonken de geheimzinnige geluiden zo onheilspellend dat het mij al mijn zelfbeheersing kostte om niet gillend weg te rennen. Maar er was nog een kamer, die ik niet had gezien.

En dat was de kamer van Martha Carrier.

“Waar sliep het meisje?” fluisterde ik.

Het viel mij op dat het de oude man niet verbaasde dat ik op de hoogte was van het feit dat zij twintig jaar geleden hier in dit oude huis had gewoond. “Boven,” zei hij, “naast de kamer van de dominee. Hij had haar graag dichtbij zich.”

We liepen de trap op en kwamen opnieuw in een lange gang. Aan de wanden hingen oude prenten, kromgetrokken door het vocht.

Bij de tweede deur bleef de oude staan. “Hier,” fluisterde hij.

De deed de deur zachtjes open en scheen naar binnen. Het licht viel in een grote kamer met een lage zoldering. Aan het eind volgde de zoldering het schuine dak. Het raam was maar klein. De kamer was spaarzaam gemeubileerd. Er stond een grote houten kast en tegen de muur bij het raam onderscheidde ik een ouderwets ijzeren ledikant met groen aangeslagen koperen spijlen. Het behang was lichter dan in de andere kamers van het huis.

De onderzocht de inhoud van de kast. Er lag wat speelgoed: een kinderfornuisje, een paar miniatuurpannetjes en een uitgedroogde gummibal. Ik vond geen jurkjes of andere kleding. Het stelde me enigszins gerust. Zowel in de kamer van Charly, als in de kamer van Marie Buter, had ik een vrijwel volledige garderobe aangetroffen. Het had mij niet verbaasd. De afwezigheid van kleding in de kamer van Martha Carrier kon er op wijzen dat zij dit huis levend had verlaten.

Onderzoekend keek ik naar de oude tuinman. Het licht van de lamp bescheen de zijkant van zijn gezicht. De kleine huidspiertjes rond de brede jukbeenderen waren voortdurend in beweging. De kaak stond gespannen. Boven zijn hoofd kleefde het schaduwbeeld van zijn profiel gebroken tussen muur en zoldering.

Wat wist hij? Kende hij het geheim van het oude huis?

Terwijl ik de kastdeuren sloot, viel mijn oog op een kleine verdikking in de dekens van het bed. Met de lamp voor mij uit liep ik langzaam naar het ledikant. Een ogenblik bleef ik besluiteloos staan, toen sloeg ik de dekens terug.

Midden in het bed lag een oude verfomfaaide pop. Het was een soort poppelijs met een punthoed en haren van uitgeplozen touw.

De neus was uitbundig groot en scherp. Er was geen aanduiding van een mond en ze miste een oog. Om het slappe poppenlijf hing een rood jackje, waaronder een groene rok van vilt. Plukjes houtwol puilden uit de vormloze voeten.

De oude man achter mij giechelde. “Haar heksje,” zei hij, “ik wist niet dat ze het hier had verstopt.”

Ik neem de pop uit het bed. Ze beantwoordde inderdaad aan de voorstelling die men zich maakt van een heks. Alleen de bezemsteel ontbrak.

“Ze was gek met die pop,” zei de oude vertederd. “Ze sleepte het ding overal met zich mee. Zelfs in bed. De dominee heeft de pop voor haar gemaakt. Ik vond het erg knap. U moet denken, er was in die oorlogstijd bijna geen speelgoed te krijgen.”

Hij streek met zijn vinger over de vreemde poppenkop. “Kleine Martha.”

Zachtjes schudde hij zijn hoofd. “Het was zo’n pittig klein ding. Dominee en ik mochten haar graag. We waren gek met die meid.”

Hij lachte zachtjes. “Ze hielp me altijd in de tuin. Op haar manier dan. Ik had natuurlijk meer last van haar dan gemak, maar toch vond ik het prettig. Met die malle pop onder haar arm kon ze uren naar me zitten kijken en dan vertelde ik haar van de bloemen en de planten in de tuin. Weet u, ze was erg bijdehand. Ze wist precies wat onkruid was en wat niet. En dat was toch wel heel knap voor zo’n kleine meid.”

Hij schudde zijn hoofd en zuchtte. “Wat een verschil met Charly, die alles vernielde. Ik heb wel eens tegen de dominee gezegd: Martha moest van u zijn.”

“En wat zei de dominee dan?”

“Hij zei dat God beschikte. En zo is het.”

Ik knikte.

In gepeins verzonken verliet ik de kamer. De oude tuinman volgde.

“Neemt u de pop mee?”

Zijn stem wekte mij. “Ja,” zei ik, “de pop neem ik mee. Misschien…misschien kan ik er iemand gelukkig mee maken.”




Het felle zonlicht deed pijn aan mijn ogen. De overgang van donker naar licht was te scherp geweest. Slechts langzaam onderscheidde ik weer de stammen, de takken en het prille groen. Het was een verademing. Het leek alsof ik zojuist de deur van de dood achter mij had gesloten en tot het leven was teruggekeerd. Met volle teugen zoog ik de frisse boslucht in mijn longen.

“Morgen,” zei ik, “morgen haal je de kleden en gordijnen weg. Je laat de luiken repareren en zet alle ramen en deuren wijd open. De lucht van verrotting moet er uit. Het wordt tijd dat door Huize Gods weer een frisse wind waait.”

De oude zweeg.

“Ik zal er voor zorgen dat de oude schilderijen en meubelen worden weggehaald en dat het elektrisch licht weer wordt aangesloten.”

“Zou u het wel doen?” zei de oude. “Er zijn zo veel herinneringen.”

De klemde mijn lippen op elkaar. “Herinneringen liggen in het verleden. Het is geen monument. Het is een huis. En in een huis horen levende mensen. Het is te lang door schimmen bewoond geweest. We zullen Huize Gods opnieuw bekleden en ‘s-avonds, wanneer het buiten donker is, zal er weer licht uit de vensters stralen.”

“Gaat u…gaat u alles veranderen?” vroeg de oude bezorgd.

De schudde mijn hoofd. “Nee, niet alles. De studeerkamer blijft intact.”

Ik weet zelf niet hoe ik zo plotseling tot die reeks van besluiten kwam. Misschien was het wel een reactie. Telkens wanneer iets of iemand mij bedreigde of angst aanjoeg, beschouwde ik dat als een uitdaging. Voor het moment mocht ik overrompeld worden en geneigd tot vlucht, maar dat was nooit een volledige capitulatie.

Naast vele negatieve eigenschappen, bezat ik een soort koppige vasthoudendheid. Het was een karaktertrek die mij al dikwijls in moeilijkheden had gebracht, maar die mij als rechercheur toch ook vele successen had opgeleverd. Ik liet nooit los. In of rondom dit oude huis hing een geheim, het geheim van een verschrikkelijk gebeuren. Ik kon het niet verklaren, maar het klonk van de muren, ruiste door de bomen en zweefde om de rozenstruiken in de tuin.

Dat geheim zou ik hun ontfutselen, hoe dan ook, al moest ik daarvoor de tuin omwoelen, de bomen ontwortelen en de muren afbreken.

Ik keek naar de oude tuinman. Hij staarde wat somber voor zich uit. Het scheen mij toe dat hij peinsde over mijn besluit om de villa opnieuw te bekleden. Ik dacht dat hij het niet prettig vond. Hij zou het liefst alles laten zoals het was. Ik begreep dat veel van zijn herinneringen aan dat oude huis waren verbonden. Herinneringen aan Martha en de familie Kater. Het was mij opgevallen dat hij steeds met eerbied en genegenheid over de dominee sprak.

“U mocht de dominee graag. Is het niet?”

De oude knikte. “Ik was erg aan hem gehecht. De dominee was een goed mens. Hij betaalde mij voor die tijd een goed loon en vond het zelfs goed dat ik zo nu en dan een dag bij een boer werkte. Het geld dat ik daarmee verdiende, mocht ik houden. Nee, ik heb het nooit slecht bij hem gehad. Ik heb zelfs een huisje kunnen oversparen. Het staat niet ver hier vandaan. Ik wil het u wel laten zien. En als u trek hebt in een kop koffie, dan maak ik het voor u klaar.”

We liepen samen het smalle pad af.

“De tuin,” zei hij, “de tuin van de villa mag toch zo blijven?”

Zijn stem had een smekende klank.

“Zeker,” zei ik, “ik hou van rozen.”

Hij knikte bedachtzaam. “Zij hield er ook zo van.”

“Wie?”

“Mijn vrouw.”

Ik vroeg niet verder. Ik had al mijn aandacht nodig om de laaghangende takken te ontwijken. Toen we het pad hadden verlaten begon de oude te spreken.

“Ik was,” zei hij, “een arme dagloner en pas getrouwd, toen mijn vrouw ziek werd. Het was een vreemde ziekte, waarvoor geen kruid scheen gewassen. Op een dag hoorde ik dat er in Duitsland een dokter was die haar zou kunnen genezen. Maar ik had geen geld om zo’n verre reis te kunnen bekostigen. Ik heb overal aangeklopt, maar niemand wilde of kon mij helpen.

De kende de dominee toen nog niet. Er gingen in het dorp allerlei praatjes over hem. Ze zeiden dat hij door de kerk was uitgestoten, omdat hij een valse leer predikte. Hij werd dan ook door een ieder gemeden. Niemand groette hem. Ook ik liep hem zonder iets te zeggen voorbij. En ik kwam hem dikwijls tegen. We woonden niet ver van elkaar. We waren eigenlijk buren.

Mijn vrouw ging zienderogen achteruit. Het maakte me wanhopig.

Ik kon de gedachte niet verdragen dat zij misschien zou sterven, terwijl er ergens iemand was die haar zou kunnen genezen. Op een nacht, terwijl ze naast mij in bed lag te kreunen, hield ik het niet meer uit. In mijn wanhoop kleedde ik mij aan en stapte naar de villa. De dominee deed open. Hij was met kwaad dat ik hem midden in de nacht uit zijn bed had gebeld, hij schold niet, zoals de dokter in het dorp, nee, hij luisterde, hij luisterde naar me, vriendelijk en geduldig. De dag daarop huurde hij een auto met chauffeur en bracht ons naar Duitsland. We zijn er tien dagen geweest. De dominee heeft alles betaald, elke cent.”

“En uw vrouw?”

Hij zuchtte.

“Ze was niet meer te redden, maar de kruiden die de dokter meegaf, hebben haar leven toch nog een jaar kunnen rekken. Dat jaar dat laatste jaar met mijn vrouw, was een geschenk van de dominee.

Zonder zijn hulp had ze dat jaar niet meer beleefd.

Weet u hoe lang een jaar is, een vol jaar, waarin je iedere dag telt en dankbaar bent voor iedere minuut die je wordt geschonken? Dat is een eeuwigheid.

Ze wist dat ze ging sterven, maar toch was ze gelukkig. Echt gelukkig. Ik geloof dat nog nooit iemand zo intens van het leven heeft genoten, als zij in dat laatste jaar. Ze was gelukkig met alles, met een vliegje in de kamer, met een zonnestraaltje door het raam.”

Hij zuchtte opnieuw. “Tel de zegeningen. Zij telde ze. Ze telde de uren die ze leefde, de glimlachjes die ik haar schonk en de rozen die ik voor haar meebracht. Ik zal dat jaar nooit vergeten.”

Hij liep een poosje zwijgend voort. Het hoofd gebogen. In gedachten verzonken. Tussen de bomen zag ik dat wij zijn huisje naderden.

“Het is waar,” zei hij, “de dominee was in vele opzichten een vreemd mens. Misschien was hij wel afgedwaald van de ware leer. Ik weet dat niet. Ik kan dat niet beoordelen. Maar voor dat ene jaar zal ik hem mijn leven lang dankbaar blijven.”

Hij deed zijn klompen uit en ging mij voor. Het huisje was van binnen maar klein, maar alles zag er keurig onderhouden uit. Voor de ramen hingen schone gordijntjes van Brabants bont. De houten stoelen met zittingen van gevlochten riet stonden op een gebeitste vloer, die glom van de was.

Terwijl de oude in het keukentje scharrelde, liep ik in het kamertje rond. Met een punaise aan de muur hing het loffelijk ontslag van de lagere school. Te midden van de gedrukte tekst stond in schoolse letters: Kees van Putte. De inkt was verbleekt. Boven de schoorsteen, in een zwarte ovale lijst, hing het portret van een jonge vrouw. Het haar, in het midden gescheiden, was strak naar achteren gekamd. Een matte glimlach speelde om haar lippen. Onder in de lijst stak een fotootje. Voorzichtig trok ik het los. Het was hetzelfde kiekje dat ik in het kamertje in de Bloedsteeg had gevonden.

Ik stond er nog mee in mijn hand, toen hij met de koffie binnenkwam.

“Dat fotootje heb ik genomen,” zei hij, “met het toestel van de dominee. Ik heb het van hem gekregen. Hij had er zelf ook een.”

Hij zette de kommen op tafel en ging zitten. Ik nam tegenover hem plaats en schoof het fotootje naar hem toe.

“Ze zijn nogal plotseling vertrokken,” zei ik.

De oude knikte. “Ja,” zei hij, “dat is snel gegaan. Onverwachts.”

“Waarom?”

Hij nam een slok van zijn koffie.

“Dat kwam door zijn vrouw. Ze was ziek. Dat zei ik u al. Dominee vertelde me dat ze moest worden opgenomen in een ziekenhuis in de stad. Het kon lang duren. Daarom had hij in Amsterdam een paar kamers gehuurd. Dat was makkelijk. Hij was dan bij de hand en behoefde niet steeds heen en weer te reizen.”

“Heeft u ze naar de stad gebracht.”

“Nee, ik was die dag uit werken bij een boer.”

“U heeft ze dus niet zien vertrekken.”

“Nee, ik was daar niet bij. Ik hoorde het pas de volgende morgen. De dominee kwam mij al vroeg halen. Hij zei dat hij zijn vrouw en de beide kinderen al had weggebracht. Hij kwam alleen terug om de kisten.”

“Kisten?”

“Ja, twee kisten met boeken. Dominee studeerde altijd en daarom nam hij boeken mee naar de stad.”

“Waren het er veel?”

“Ja, het moeten er heel wat zijn geweest. De kisten waren nogal zwaar. We konden ze nauwelijks tillen. De dominee zei dat het kostbare boeken waren. Hij ging dan ook zelf mee toen ik ze met paard en wagen naar het station bracht.”

Een tijdlang zaten we zwijgend tegenover elkaar. Ik keek niet op, maar staarde naar het tafelkleed. De tuinman had een paar korrels suiker gemorst. Op een van de korrels zat een vliegje. Het wipte op de rug van zijn hand, die losjes op de tafel rustte. Daar bleef het zitten en wreef met de voorpootjes over elkaar.

“Martha is nooit in Amsterdam aangekomen,” zei ik.

De hand trilde. Ik keek het vliegje na. Haar vleugeltjes glinsterden in de zon.

“Martha is nooit in Amsterdam aangekomen,” herhaalde ik, “dominee heeft haar ook niet laten inschrijven.”

Ik keek hem aan. Zijn mondhoeken trilden.

“Weet u,” vroeg ik, “waar ze is gebleven?”

De ribbels van zijn manchester broek schoven over de rieten zitting van zijn stoel.

“De…ik weet het niet,” stamelde hij. Er vloog een blos over zijn wangen.

Ik schudde mijn hoofd. “Er zijn mensen,” zei ik, “die niet kunnen liegen. Ze zijn het niet gewend. U bent een van hen.”

Ik wachtte even op zijn reactie. Toen boog ik mij voorover.

“Van Putte, waarom hebt u haar kleertjes weggehaald?”




15


Met een natte vinger wipte hij de suikerkorreltjes van het kleed en bracht ze naar zijn mond. Zwijgend keek ik toe en wachtte af. Zijn gezicht had een norse trek. Het leek mij dat hij niet graag over dat onderwerp sprak. Na een poosje herhaalde ik mijn vraag.

“Van Putte, waarom hebt u haar kleertjes weggehaald?”

Mijn aandringen maakte hem onrustig. “Wat heeft dat nu nog voor zin,” zei hij geërgerd. “Laat het verleden toch rusten. Het is allemaal al zo lang geleden.”

“Ik wil het weten.”

Hij draaide op zijn stoel. “Ik had ze nodig.”

“Voor haar?”

Hij knikte en streek met zijn hand over zijn haren. “Het was de eerste keer dat ik de dominee op een leugen betrapte. Hij had Martha niet meegenomen naar de stad.”

“Maar waarom zei hij dat dan?”

De tuinman haalde zijn schouders op. “Ik weet het niet,” zuchtte hij. “Ik heb dat nooit begrepen. Die morgen nog, op het station, zei hij tegen mij dat hij aan zijn vrouw en de beide kinderen de groeten van mij zou overbrengen. Hij legde zijn handen op mijn schouders en vroeg mij of ik tijdens zijn afwezigheid goed op het huis zou passen. Dominee leek een beetje in de war. Het was net alsof hij zou gaan huilen. Toen de trein vertrok, wuifde hij. Sindsdien heb ik hem nooit meer gezien.”

Hij zuchtte opnieuw. “Ik was erg onder de indruk van zijn vertrek. Het was ook allemaal zo plotseling gegaan, zo onverwachts. Ik had niet eens afscheid kunnen nemen van zijn vrouw en de twee kinderen. En dat speet mij erg, want op een of andere manier had ik zo het gevoel dat ik ze nooit meer zou terugzien.

Ik bracht paard en wagen terug naar de boer en liep over de hei naar huis. Het was nog erg vroeg. Ik wist niet wat ik de verdere dag zou gaan doen. Alles leek zo leeg, zo zinloos. Ik had geen lust om in de tuin te gaan werken. Wie zou er voorlopig nog naar mijn rozen kijken?”

Hij wreef met zijn hand langs zijn ogen.

“En toen vond ik haar. Ik was zo in gedachten dat ik haar pas zag, toen ik naar binnen wilde gaan. Ze lag pal naast mijn deur te slapen, die malle pop in haar armen. U kunt begrijpen hoe ik schrok. Ik begreep niet waar dat kind zo plotseling vandaan was gekomen. Hoe was het mogelijk dat het kind hier lag? Ik knielde bij haar neer. Haar kleertjes voelden nattig aan, haar jurkje was gescheurd en de haartjes zaten in de war. Het leek alsof ze de hele nacht in het bos had gezworven.” De oude schudde zijn hoofd en in zijn ogen verscheen een vochtige glans.

“Ze had ook gehuild. Haar gezichtje was vuil. Je kon duidelijk zien waar de traantjes waren opgedroogd. Ik tilde haar zachtjes op en bracht haar naar binnen. Ze was steenkoud. Voorzichtig trok ik haar kleertjes uit en legde haar in bed. Het arme kind, ze was doodop. Ik dekte haar stevig toe en streek het haar uit haar bleke gezichtje. Telkens legde ik mijn hand tegen haar wangetjes. Ze werd maar niet warm. Het was angstig. Ik dacht dat ze nooit meer warm zou worden. Ik heb toen gauw een paar kruiken bij haar in bed gelegd. Ja, warme kruiken, misschien is dat wel haar redding geweest.”

Zijn grote handen plukten nerveus aan het tafelkleed.

Zijn onderlip trilde.

“Toen ik wat van de schrik was bekomen, was mijn eerste gedachte de dominee te schrijven dat het kind bij mij was. Maar ik wist niet eens zijn adres. Hij had mij dat niet gegeven. Tegen de middag begon het kind te ijlen. Zo nu en dan gilde ze en had ze het over een poesje maken. Ik durfde gewoon niet bij haar vandaan te gaan om een dokter te halen, zo bang was ik dat ze zou sterven. Twee dagen en nachten heb ik aan haar bed gezeten. Toen knapte ze gelukkig langzaam op. Een dag of wat later, toen ze weer op de been was, zijn we naar de villa gegaan om haar kleertjes te halen.”

De oude staarde een poosje zwijgend voor zich uit. Zijn gedachten speelden met beelden uit zijn herinnering. Plotseling verscheen op zijn gerimpeld gelaat een uitdrukking vol tederheid.

Hij glimlachte. “Toen moet ze die pop onder de dekens hebben verstopt.”

“Waarom liet ze die pop in de villa achter? Ze was er zo gek mee?”

“Ja, dat was ze. Ik begrijp het ook niet. Ik heb mij later wel eens afgevraagd, waar ze die pop had gelaten. Wanneer ik het haar vroeg, hield ze haar hoofdje een beetje schuin en trok haar schoudertjes op.”

“Is ze lang bij u gebleven?”

“Ongeveer twee weken. Ik heb steeds gewacht tot de dominee zou terugkomen. Hij moest toch gemerkt hebben dat het kind er niet meer was. Maar hij kwam niet. Na twee weken vond ik het niet langer verantwoord om het kind bij mij te houden. Ik was tenslotte maar een man alleen. Ik heb haar toen naar het stadhuis gebracht en gezegd dat de dominee was vertrokken en dat hij niet langer voor het kind kon zorgen.”

“En hebben ze dat geaccepteerd?”

“Ja natuurlijk,” zei de oude verbaasd, “dat was toch zo?”

Ik negeerde zijn vraag. “Ze hebben dus geen onderzoek ingesteld?”

“Nee, het kind is, geloof ik, later bij een ander pleeggezin ondergebracht. Op het stadhuis zullen ze dat wel weten.”

Ik knikte. “Hebt u Martha wel eens gevraagd, wat er die bewuste nacht eigenlijk was gebeurd?”

Er verscheen weer die blos op zijn wangen.

“Ja.”

“En?”

“Ze wist het niet.”

Ik klemde mijn lippen op elkaar. “Van Putte, je bent geen domme man. Je bent intelligent genoeg om voor jezelf een antwoord te zoeken op een serie vragen, die na het vertrek van de dominee ongetwijfeld bij je zijn opgekomen.”

Ik keek hem strak aan.

“Is het niet, Van Putte?”

De oude zweeg.

“Goed dan,” zei ik, “dan zal ik ze noemen.”

Hij keek mij aan. Zijn gezicht was een masker, zonder uitdrukking.

“Van Putte, waarom dat overhaaste vertrek? Je was al zoveel jaren bij de dominee in dienst. Je was als het ware een lid van de familie. Waarom kreeg je geen gelegenheid om afscheid te nemen?”

De oude antwoordde niet.

“Waarom zei de dominee dat hij ook Martha had meegenomen? En waarom kwam hij nooit terug? Waarom hangen in de villa nog alle kleren van zijn vrouw en Charly? Hoe kwam Martha bij jouw huisje? Waar had zij gezworven? Kortom, wat gebeurde er in de nacht vóór het vertrek van de dominee?”

De oude boog het hoofd.

“Die vragen,” fluisterde hij, “zijn nog nooit bij mij opgekomen.”

Ik wist dat hij loog.




Automatisch haast stuurde ik mijn wagentje door de lanen. Het bezoek aan de villa, het gesprek met de oude tuinman dat alles had op mij een diepe indruk gemaakt. Ik had weliswaar geen positieve aanwijzingen gevonden, maar in mijn geest begon langzaam iets te rijpen. Het was bizar, vreemd en nog te vaag om in woorden te vatten. Het was een gevoel, zo subtiel, zo onwezenlijk en nog ongevormd dat het niet te transponeren viel, noch in taal, noch in beeld.

Het was er wel. Ergens in een klein hoekje van mijn denken ontwikkelde het zich: een ongebonden celdeling van gedachten, die en daar was ik zeker van — zou uitgroeien tot het gestalte had.

Ik moest nog een gesprek hebben met dominee Kater. Het was eigenlijk niet meer belangrijk of hij zou antwoorden op mijn vragen. Zijn reacties zouden voldoende zijn.

Als iemand u op duivelse gedachten brengt, dan is die iemand een werktuig in des duivels hand. Dat had hij geschreven als een conclusie. Een gestolde gedachte onder aan een bladzijde in De Heksenhamer.




Ik parkeerde mijn wagentje voor het stadhuis. De ambtenaar die mij te woord stond keek vreemd op, toen ik hem vroeg naar lijsten of kaarten van vluchtelingetjes die in de oorlog en kort daarna in Blaricum en omgeving waren ondergebracht.

“Ik weet niet of wij daar nog iets van hebben,” zei hij.

“Misschien in het archief,” opperde ik.

Hij trok zijn gezicht in een verwrongen grijns.

“Mogelijk,” zei hij, “maar het kan wel even duren voordat ik het gevonden heb. Kunt u zo lang wachten?”

Ik knikte hem vriendelijk toe. “Ik wacht wel.”

Hij slofte door de gang met de betegelde vloer en verdween achter een deur. Het duurde zeker een half uur eer hij met een paar vergeelde lijsten in zijn handen terugkwam.

“Over wie gaat het?”

“Een meisje,” zei ik, “een meisje, genaamd Martha Carrier.”

Zijn vinger gleed langs de lijsten met namen. “Weet u het zeker?”

Ik knikte. “Ja, heel zeker.”

Opnieuw ging hij de namen langs.

“Er is geen Martha Carrier bij.”

“Dat moet,” zei ik, “ze was ondergebracht bij dominee Kater.”

Hij haalde zijn schouders op. “Daar kan ik hier niets van vinden. Op deze lijsten staan alleen maar namen. Dominee Kater, zei u?”

“Ja,” zuchtte ik, “dominee Kater.”

“Dan zal ik nog even in het andere systeem kijken.”

Hij schonk mij een matte glimlach en slofte weer weg. Na ongeveer een kwartier was hij terug. Hij had nu geen lijsten meer, maar een kaart.

“Ja,” zei hij, “er was wel een vluchtelingetje bij dominee Kater ondergebracht. Dat klopt wel. Het was ook een meisje, maar ze heette niet Martha Carrier.”

“Hoe dan?”

“Haar naam was Geertruide Draeger. Draeger met ae. Er zijn geen familiebetrekkingen bekend. Haar ouders zijn beiden bij een bombardement om het leven gekomen.”

“Geertruide Draeger,” stamelde ik.

“Ja,” zei hij, “Geertruide Draeger. Ik kan ook nog wel even voor u nakijken waarheen ze is vertrokken.”

“Nee,” zuchtte ik, “laat u maar.”

“Het is anders een kleine moeite.”

Ik schudde mijn hoofd. “Nee, het hoeft echt niet. Ik weet genoeg. In ieder geval mijn hartelijke dank.”




Een beetje versuft verliet ik het stadhuis. Buitengekomen realiseerde ik mij eerst goed, wat deze ontdekking betekende. Met een zucht liet ik mij achter het stuur van mijn wagentje zakken. Het duurde geruime tijd voordat ik wegreed. Naast mij op de voorbank lag de poppelijs, de heks met de lange haren van gevlochten touw.

Hoewel ik het eigenlijk al onbewust had aangevoeld, betekende de ontdekking voor mij toch een grote schok. Ik kon het nog maar moeilijk verwerken. Geertruide Draeger, het vluchtelingetje, de Martha Carrier van dominee Kater, was de vrouw van mijn vriend Dick van Zijl.




Al rijdende kon ik mijn gedachten niet ordenen. Het verkeer leidde mij af. Aan de rand van de heide zette ik mijn wagentje neer en stapte uit. De pop nam ik mee.

Wat verderop zaten een paar eenzame bermtoeristen. Ze keken mij na. Ik zag aan hun gezichten dat ze mij wantrouwden. Ik begreep het best. Maar het kon mij niet schelen dat ik met die pop onder mijn arm een bepaald vreemde indruk op hen maakte. Het kon mij niet schelen. Ik had het gevoel dat ik die pop nodig had. Ze maakte zo’n groot deel van mijn gedachten uit dat ik haar eenvoudig niet eenzaam in de wagen kon achterlaten. Het kon niet. Ze speelde mee. Met haar vreemde puntmuts, haar uitbundige neus en haar krakend lijf was ze meer dan een dode pop. Ze leefde. De dominee had haar geschapen. Hij had haar gevormd. Toen hij het loze lijf met houtwol vulde, had hij haar ook een ziel gegeven: de ziel van een heks, de ziel van Martha Carrier. Bezielde katten en een bezielde pop. Martha Carrier, de heks, was in 1692 gestorven. Wanneer stierven Marie Buter en Charly Kater?




Uren zwierf ik over de verlaten hei.

Ik dacht aan Truus, aan Dick en aan het laatste gesprek dat ik met hem had gehad. Ik vroeg mij af of ik het mocht doen, of de schok niet te groot zou zijn. Aan die pop, aan die vreemd aangeklede pop, waarmee ik als een dwaas over de hei dwaalde, kleefden gruwelijke herinneringen. Die herinneringen, voelde ik, waren verdrongen, maar leefden onbewust voort. In hoeverre worden ons doen en laten, onze gedachten en gevoelens door oude vergeten herinneringen bepaald? Dat was de vraag.




Misschien zouden we anders reageren, anders voelen, wanneer we onze jeugd opnieuw konden beleven, wanneer bepaalde gebeurtenissen uit het verleden weer klaar en helder in onze geest werden teruggebracht. Ik zuchtte. Misschien begrepen we dan iets meer van onszelf.

Toen ik mijn besluit had genomen, ging ik terug naar Blaricum. In een winkeltje kocht ik wat pakpapier. Daarna reed ik naar het huisje van de oude postbode en instrueerde hem zorgvuldig. Nog voor het sluiten van de winkels was ik terug in Amsterdam. Met armen vol kattenbrood besteeg ik het gammele trappetje van Bloedsteeg nummer 8. De katten jankten een welkomstgroet. Ik strooide het voer voor hen uit en scharrelde nog wat in het kamertje rond. Er waren geen boeken.

Toen ik thuiskwam, zwaaide mevrouw Zorger met een papiertje.

“Ik heb het opgeschreven,” zei ze. “Een zuster uit het ziekenhuis heeft gebeld. Er is een meneer Kater, die u wenst te spreken.”




16


Het Binnengasthuis was het oudste ziekenhuis van Amsterdam. De inrichting was somber en de ligging in de oude binnenstad, aan het kruispunt van een stel smalle grachten, was misschien wel schilderachtig, maar beslist niet ideaal. Door de nauwe straatjes en grachtjes konden de ambulancewagens het ziekenhuis nauwelijks bereiken.

Ik meldde mij bij de hoofdzuster van de afdeling mannen. Ze was een vriendelijke vrouw met een krakend schort en een innemende glimlach.

“Zo,” zei ze, “u komt voor de heer Kater.”

“Het schijnt dat hij naar mij heeft gevraagd.”

Ze knikte ernstig.

“Gisteren. Hij had het nogal benauwd en toen heeft hij een paar maal naar u gevraagd. Hij weigerde zelfs te eten voordat hij u had gesproken.”

“Dan zal ik maar eens naar hem toegaan.”

De hoofdzuster stond op. “Ik moet u er wel op wijzen dat u maar een paar minuten bij hem mag zijn.”

Ze stak haar vinger op. “En, probeert u elke opwinding te vermijden. Als de oude baas niet zo had aangedrongen, had ik u beslist niet laten komen.”

Ze haalde haar schouders op. “Maar och, misschien is het wel goed voor zijn gemoedsrust.”

Ze ging mij voor naar een lange zaal. “Daar ligt hij,” zei ze, “achteraan bij het raam.”

Tussen rijen bedden in het gelid, liep ik de zaal door. Zieke oude mannetjes staarden mij aan. Hun blikken bezorgden mij een vreemd schuldgevoel. Ik had dat steeds wanneer ik zieke mensen bezocht. Mijn gezondheid leek dan zo misplaatst.

De heer Kater richtte zich op toen hij mij zag.

Ik schoof een stoel bij en ging zitten. “Dominee Kater,” zei ik, “hoe maakt u het?”

Er gleed een glimlach over zijn gezicht. “Zo,” zei hij, “dat weet u ook al.”

Ik knikte.

Hij ging er niet verder op in.

Ik nam zijn gezicht nog eens goed in mij op. Hier lag nu de man die mij op zulke vreemde wegen had gevoerd. Ik glimlachte. De raadselachtige dominee Kater. Wat spookte er rond in dat oude hoofd?

Hij zag er goed uit, veel beter dan in de Bloedsteeg. Niet zo verwaarloosd. Zijn haar was geknipt en zijn baard verzorgd. Hij leek zo een keurig oud heertje.

“Ja,” kraakte zijn stem, “bekijk me nog maar eens goed. Het zal niet lang meer duren. Ze doen hier anders wel hun best om je in leven te houden. Maar ik vrees dat het vergeefse moeite is.”

“Kom, kom,” zei ik bemoedigend, “u kunt nog jaren mee.”

Hij schudde zijn hoofd. “Nee, mijn dagen zijn geteld.”

Zijn magere hand reikte onder zijn kussen. “Hier is de map,” zei hij, “u zult er alles in vinden.”

Hij zuchtte zwaar. “Ik heb geen familie. De katten zijn mijn enige zorg. Ik ben erg aan de dieren gehecht. Ze waren mijn troost.”

Hij pauzeerde even.

“U zult toch goed voor ze zijn?”

Ik knikte.

“U wordt er rijkelijk voor beloond,” zei hij met een glimlach.

“De villa?”

De glimlach op zijn gezicht verstarde. “Kon u niet wachten?” zei hij bestraffend.

“Ik ben rechercheur,” antwoordde ik, “dat wist u toch?”

Hij antwoordde niet.

Zijn hand rustte op de map met de groene linten. Zijn blik gleed wazig langs mij heen.

“Meneer Kater,” zei ik, “de katten, ik bedoel de andere elf, zijn die ook bezield?”

Hij glimlachte zwakjes. “Dat weet ik niet precies. Van Charly en Marie weet ik het zeker. Maar die andere…kijk, die heb ik gevonden. Soms ontmoette ik op straat een zwarte kat en wanneer het dier dan op een bepaalde wijze naar mij keek, pakte ik het op. Zie je, je kan het nooit weten. Soms zie je het aan de ogen. Maar lang niet altijd.”

Ik fronste mijn wenkbrauwen.

“U hebt er natuurlijk nooit op gelet,” zei hij, “en dat is heel begrijpelijk. De meesten gaan er achteloos aan voorbij. Maar kijk een kat eens in de ogen. Wanneer u daarin begrip leest, en bij vele katten zult u dat begrip vinden, dan weet u dat het dier bezield is.”

Hij zuchtte. “Dan blijft natuurlijk altijd nog de vraag, welke ziel? Maar och dat is niet zo belangrijk. Het is onze opdracht om goed te zijn voor iedere ziel die wij ontmoeten. Waarom zouden we dan risico’s nemen. Wanneer u maar even twijfelt of het dier bezield is of niet, neem het dan mee, zorg er goed voor, want u weet het nooit precies.”

Een tijdlang zwegen wij. Ik keek door het raam naar buiten.

“Ik heb,” zei ik na een poosje, “nog een oude kennis van u ontmoet. U zult zich haar nog wel herinneren. Ze heet…ze heet Martha Carrier.”

“Martha Carrier,” herhaalde hij hees.

“Ja,” zei ik, “zo noemde u haar.”

Hij schoof onrustig in zijn bed heen en weer.

“U kent haar toch,” drong ik aan.

Hij beet op zijn onderlip en de hand op de map balde zich tot een vuist. Ik zag de knokkels wit worden.

“Die heks,” zei hij verbeten, “die kleine heks.”

Zijn gezicht vertrok in een machteloze woede en zijn ogen vulden zich met tranen.

Een verpleegster tikte mij op mijn schouder. “U moet nu gaan,” zei ze.

Aarzelend stond ik op en met de map onder mijn arm liep ik schoorvoetend weg. Aan het einde van de zaal keek ik nog even om. Dominee Kater lag met zijn hoofd diep in de kussens. Zijn lichaam schokte…




Vanuit het ziekenhuis liep ik naar het mij vertrouwde koffiehuisje in de binnenstad. Ik zocht een plekje achter in de zaak en bekeek de inhoud van de map. Er was een afschrift van een testament, een bankrekening, eigendomspapieren van de villa in Blaricum en een kort briefje.






Meneer Versteegh,

Ik weet niet of ik in staat zal zijn u tijdig te verwittigen. Mocht dit niet zo zijn, dan zal de notaris u wel inlichten over de condities, die verder ook in het testament zijn opgenomen.

    

T. Kater.







Het testament bepaalde dat hij de villa aan mij vermaakte en dat ik bovendien een jaarlijkse toelage ontving van tienduizend gulden, te betalen uit de rente van zijn vermogen dat na mijn dood aan een vereniging tot bescherming van dieren toeviel. Er waren slechts twee condities: ik moest de katten verzorgen en mijn intrek nemen in de villa. Dat was alles. Ook de tuinman werd in het testament genoemd. Verder waren er geen begunstigden. In de stukken werd met geen woord gerept over Marie Buter en Charly Kater. Ook las ik nergens een uitleg omtrent zijn reïncarnatiegedachte.

De overdacht dat het testament er van uitging dat Marie Buter en Charly Kater waren gestorven, maar wettige bewijsmiddelen ontbraken. Dit testament zou niet uitvoerbaar zijn, wanneer de dood van hen beiden niet wettelijk vaststond. Ik vroeg mij af of dominee Kater dit had voorzien. Wat was zijn diepere bedoeling? Wilde hij een onderzoek naar de dood van zijn vrouw en kind en had hij daarom een rechercheur als erfgenaam gekozen? Het testament was een stimulans. Met een villa en een jaarlijkse toelage van tienduizend gulden in het vooruitzicht, was het de moeite waard om naar een paar lijken te gaan zoeken.

Het moest dan maar gebeuren. Ik had liever nog wat gewacht, tot ik wat meer omtrent de motieven wist, maar het had eigenlijk geen zin om het nog langer uit te stellen.

Ik parkeerde mijn wagen pal bij de Bloedsteeg en slenterde het straatje in. Langzaam besteeg ik het trapje van Bloedsteeg nummer 8. Op de eerste etage bracht ik een bezoek aan de vrouw met het warrige hoofd en bekeek de inrichting van haar woninkje. Toen ik voldoende zekerheid had, ging ik een trapje hoger.

Eén voor één bracht ik mijn katten naar mijn wagentje en sloot ze daarin op. Ik wilde ze geen getuige laten zijn. Waarom zou ik de dieren schokken?

Nadat ik Charly als laatste had weggebracht, ging ik in de stoel van Marie zitten. Ik hijgde zwaar. Ik had dertien maal de trappen op en af gelopen en voelde me moe. Langzaam bracht ik mijn ademhaling weer op gang en stak een sigaret op.

Ik wist zo ongeveer waar ik moest zoeken. De indeling van de etagewoninkjes was in de regel gelijk, maar in het woninkje van de vrouw met het warrige hoofd was tussen de schoorsteen en het raam een ingebouwde kast. Die kast ontbrak in het kamertje van dominee Kater.

Een tijdlang keek ik naar het vergeelde behang. Het was keurig gedaan. Er waren geen afscheidingen te zien. Buiten, ergens verderop, speelde een orgel. Flarden van muziek drongen door de kieren van het raam.

Traag stond ik op en schoof het bed opzij.

Toen ik de plek had afgetast pakte ik mijn zakmes en stak het lemmet in het behang. De jute kraakte. Voorzichtig trok ik het mes omlaag. Ongeveer een meter verder stak ik het mes opnieuw in het behang. Het kraken van de jute klonk onheilspellend. Toen ik de twee verticale sneden had gemaakt, wachtte ik even. Wanneer ik nu nog van boven een dwarssnede maakte, zou de reep behang omlaag vallen. Ik wist zo ongeveer wat mij te wachten stond. Toch huiverde ik en de hand waarin ik het mes hield trilde.

Mijn aarzeling duurde maar kort. Ik klemde mijn lippen op elkaar en met een woeste haal sneed ik het behang van boven los. Traag, als aarzelde het nog om het geheim prijs te geven, zakte het op jute geplakte papier naar beneden. Ontzet deinsde ik terug. Over elkaar heen geperst in een kleine ruimte, lagen de halfvergane lijken van Marie Buter en Charly Kater.

Toen ik mij voldoende had hersteld, pakte ik mijn zakboekje, tekende een schetsje en maakte enige aantekeningen. Daarna verliet ik het kamertje. In het cafeetje op de hoek belde ik de commissaris.




17


Ik wachtte zijn komst niet af, maar liep naar de auto en reed weg.

Na een kwartiertje was ik de stad uit.

De katten voelden zich prettig. Reikhalzend keken ze naar het voorbijglijdend landschap. Charly zat naast me op de voorbank. Zo nu en dan knipoogde hij vriendelijk.




Bij de villa heerste een grote bedrijvigheid. Een timmerman hamerde aan de luiken en werklieden sjouwden met oude meubelen.

Ik had de andere weg ontdekt en parkeerde dicht bij het huis. De oude tuinman liep wat verloren rond. Toen hij mij zag, kwam hij naar mij toe.

“Ze breken alles af,” zei hij. “Ze halen de betimmering weg voor hun leidingen en trekken het behang van de muren.”

Ik knikte. “Ik heb je toch gezegd dat ik de villa opnieuw ging bekleden. Het oude behang stinkt. Het zou je verbazen hoeveel stof en vuil zich daarachter verzamelt.”

Charly was uit mijn wagentje gesprongen. De andere katten volgden. Ze liepen met doorgezakte poten — sluipend — en roken aan de klompen van de tuinman.

Hij pakte een van hen op. Het dier liet zich gewillig aaien.

“Wat wilt u met die katten,” zei hij.

“Ze blijven hier, net als ik.”

“U?”

“Ja.”

“Bent u werkelijk van plan om hier te gaan wonen?”

Hij leek verheugd.

“Ja,” zei ik, “dat ben ik van plan.”

De oude zuchtte. “Daar ben ik blij om,” zei hij, “echt blij. Het werd tijd dat de villa weer werd bewoond. Het huis heeft te lang leeggestaan.”

“Wilt u…” vroeg ik, “wilt u voor de tuin blijven zorgen?”

De oude lachte. “Graag.”

Hij keek mij onderzoekend aan. Zijn hoofd een beetje schuin.

“Rozen?”

Ik glimlachte. “Ja, rozen.”




De volgende morgen wandelde ik op mijn gemak naar het dorp.

Omdat de villa nog niet op orde was, had ik in het huisje van de tuinman geslapen. Ik had tot diep in de nacht met de tuinman zitten praten.

Er was mij veel duidelijk geworden, maar er bleven nog vele vragen onbeantwoord.

Vanuit het postkantoortje belde ik het bureau. Ik had de commissaris gevraagd, de zaak aan collega Birens over te dragen. Hij had vloekend toegestemd.

Birens was er niet. Ik werd doorverbonden naar het sectielokaal.

Het duurde geruime tijd, voordat ik hem aan de lijn had.

“Zeg,” vroeg ik, “weten we al wat?”

“Dokter Benard is nog bezig,” zei hij, “maar als zijn voorlopige conclusie kan ik je zeggen dat de vrouw vermoedelijk wel een natuurlijke dood is gestorven. De jongen is zonder twijfel vermoord. Zijn hersenpan is ingeslagen.”

“En het wapen?”

“Vermoedelijk een bijl.”

“Een bijl?”

“Ja, er is een diepe kloof boven op de schedel.”

“Bedankt Birens, ik weet genoeg.”

“Zeg Versteegh?”

“Ja.”

“Ik heb er niets op tegen om deze zaak van je over te nemen, maar het verhoor van die dominee moet jij maar doen. Jij hebt die man al een paar maal ontmoet en weet meer van de achtergronden.”

“Goed,” zei ik, “als het moet.”

“Ze zullen hem naar het Huis van Bewaring overbrengen.”

“Maar hij is ziek.”

“Zijn dokter zegt dat het wel kan.”

Ik zuchtte. “Goed Birens, ik doe het verhoor.”




Een dag of tien later stond ik met een wee gevoel in mijn maag en een bezoekbriefje van de Officier van Justitie in mijn hand, voor het Huis van Bewaring en belde. Ik hoorde het gerinkel van sleutels, gevolgd door gerammel in het slot. De deur kwam op een kier en de groengerande pet van de bewaker-portier verscheen. Ik legde mijn bezoekbriefje in zijn uitgestoken hand en toonde hem mijn legitimatiebewijs.

Ik was hier al dikwijls geweest en kende de procedure. Er werden nog een paar traliedeuren voor mij geopend en achter mij gesloten, voordat ik mij als bezoeker bij het administratiekantoor kon laten inschrijven. Ze wezen mij een verhoorkamertje en zeiden dat de heer Kater spoedig zou worden gebracht. Ik keek naar de kale wanden, de simpele houten tafel en de twee stoelen. Het was een sombere dag. Er viel weinig licht uit het hoge raam met de tralies.

Ik had mijn verhoor niet voorbereid. Ik had het niet nodig gevonden. Ik had zelfs geen papier bij mij om aantekeningen te maken.

Toch had ik de halve nacht wakker gelegen en gepeinsd. In hoeverre was dominee Kater een misdadiger? Volgens de wet behoefde hij niet strafbaar te zijn.

Er bestonden tal van mogelijkheden. Een handige raadsman zou ze weten te vinden. Daar was allereerst het probleem der verjaring.

Wanneer de raadsman alleen al de ‘voorbedachte raad’ ernstig in twijfel kon trekken, dan kon dominee Kater al niet meer worden gestraft. Dan was het geen moord, maar doodslag. En de doodslag was verjaard. Bovendien bestond er nog een grote kans dat de dominee verminderd-toerekeningsvatbaar zou worden verklaard.

Misschien was dat wel de beste oplossing.

Maar al dat juridische touwtrekken interesseerde mij maar matig.

Dat kon mij niet zoveel schelen. Dat was een kwestie tussen hem en de staat. Nee, het ging me meer om mijn eigen rechtsgevoel, om mijn eigen normen, en die liepen niet parallel met het Wetboek van Strafrecht. Hoe stond ik tegenover dominee Kater en zijn daad?

Dat was belangrijk.

Er bestaat geen schuldige daad als de geest niet schuldig is. Ik had deze stelling eens horen verdedigen en het had mij bijzonder getroffen. Ik had zelfs de Latijnse versie in mijn geheugen bewaard.

Actus non facit reum nisi sit rea.

In hoeverre was dominee Kater schuldig, niet schuldig in de zin der wet, maar schuldig volgens zijn eigen geest? Daar moest ik achter zien te komen. Het moest, voor mijn eigen gemoedsrust. Ik voelde me nerveus en gespannen.




Plotseling stond hij voor me, in een zwart kostuum dat slobberde om zijn magere lijf. Ik had het hem gestuurd, op zijn verzoek, uit zijn garderobe in Huize Gods.

Ik had hem nog nooit staande gezien. Hij was maar klein.

Achter hem doemde een levensgrote bewaker op. “Als u met hem klaar bent, belt u maar.”

Ik knikte vaag en de bewaker verdween.

De dominee zag er goed uit. Zijn wangen waren iets voller dan toen ik hem in het ziekenhuis bezocht. Over zijn zilverwitte haren lag een zachte glans. We stonden enige ogenblikken zwijgend tegenover elkaar. Bij zijn ogen plooiden zich kleine rimpeltjes als van een lach. Toen stak hij mij een hand toe. Een knokige hand, waarop grillige aderen, die blauw afstaken tegen de intense bleekheid van de huid. Het was dezelfde hand, waarin hij jaren geleden de bijl had gehouden.

“Neemt u plaats,” zei ik vormelijk.

Enigszins bevend trok hij een stoel onder de tafel vandaan en ging zitten. Het kostte hem moeite. Zijn lichaam trilde van inspanning.

De bleef staan, rechtop, mijn benen iets van elkaar. Het was een houding, die ik onbewust had aangenomen om mijn eigen kleinheid te camoufleren. Ik voelde mij van binnen onrustig, onzeker, en daarom wilde ik dat nietige mannetje imponeren door mijn gestalte.

Uit de hoogte keek ik op hem neer. Ik wist niet goed hoe te beginnen. Er waren zo veel vragen.

“Het is mijn taak om u te verhoren.”

Hij richtte zijn hoofd iets op en keek mij aan. “Hoe maken de dieren het?” vroeg hij bezorgd.

Ik glimlachte. “Heel goed,” antwoordde ik. “Ik heb ze ondergebracht in Huize Gods. Ze beginnen zich daar al aardig thuis te voelen.”

Hij blikte mij dankbaar toe. “En u woont bij ze?”

Ik knikte. “Ja,” zei ik, “ze zijn aan mij gewend geraakt en ik ben van ze gaan houden. Ik heb altijd al een zwak voor katten gehad en uw dieren zijn bijzonder mooi.”

Hij staarde voor zich uit. Zijn hand maakte een strelende beweging. In gedachten streek hij langs een zachte vacht. “Zo is het goed,” zei hij, “zo heb ik het gewild. U en mijn katten in Huize Gods.”

“Ja,” zei ik, “maar ik moet u toch iets zeggen. Ik woon nu wel in uw villa, maar ik weet nog niet goed of ik uw erfenis wel kan aanvaarden. Ik…ik weet niet, of…”

Zijn ogen sperden zich open en ik zag weer dat vertroebelde geel dat mij destijds zo aan kattenogen had doen denken. “Dat moet u doen,” schreeuwde hij. “Dat moet u doen.”

Hij stond geëmotioneerd op, ging weer zitten en liet zijn hoofd zakken.

Ik vloekte inwendig. Ik had het verkeerd gedaan. Ik had dat onderwerp nog niet moeten aansnijden. Ik had eerst een rustige sfeer moeten scheppen. De oude man moest kalm blijven, rustig, zodat hij mij alles kon vertellen.

Ik ging tegenover hem zitten. Zijn handen lagen voor hem op tafel.

Ik beroerde ze met mijn vingertoppen.

“Kalm, meneer Kater,” zei ik, “u moet kalm blijven. We kunnen er toch rustig over praten.”

Langzaam kwam zijn hoofd omhoog. Zijn ogen glansden van het vocht.

“Vertelt u eens,” vroeg ik vriendelijk, “waarom hebt u Huize Gods juist aan mij vermaakt?”

Hij zuchtte. “Ik had u eens gezien,” zei hij, “in de Bloedsteeg. Er was daar iets gebeurd en later las ik uw naam in de krant. U stond daar en sprak met mensen. U leek mij zo zelfverzekerd, vastberaden, zo volkomen tegen de situatie opgewassen. Het trof mij. U leek mij een geslaagd mens. U was…zoals ik had willen zijn. Begrijpt u, ik ben altijd een weifelend mens geweest. Opgejaagd door ideeën. Vol twijfels.”

Ik grijnsde. “En dacht u dat ik geen twijfel kende?”

“Misschien wel, maar u wordt er niet door verteerd.”

Ik wreef met mijn hand langs mijn voorhoofd. “Geloof me,” zei ik, “ik voel mij vaak even onrustig en onzeker als u. Mijn zelfbewustheid, mijn vastberadenheid, is een pose. Het is een aangeleerde houding.”

Hij schudde zijn hoofd. “Nee,” zei hij, “dan kent u uzelf niet. Als het er op aankomt, weet u wat u wilt.”

“Dus u schonk mij Huize Gods, omdat ik in uw ogen was, wat u had willen zijn?”

Hij knikte. “Ja,” zei hij, “vindt u dat zo vreemd?”

“Nogal,” bekende ik, “maar als dat de enige reden is, dan heb ik er geen enkel bezwaar tegen om uw erfenis te aanvaarden.”

Hij pakte mijn beide handen. “Dank je, mijn jongen,” zei hij. “Je weet niet hoeveel genoegen mij dat doet.”

Onmiddellijk ontwaakte in mij weer de achterdocht, maar ik liet er niets van merken.

“En dat briefje,” vroeg ik, “dat briefje dat u mij schreef, was dat een test?”

“Een test?” herhaalde hij.

“Ja, om mijn vastberadenheid te beproeven.”

“Nee,” zei hij peinzend, “geen test voor jou, maar voor mij.”

Ik begreep hem niet, maar ik wilde hem door verder vragen niet uit zijn concentratie brengen.

Een tijdlang zwegen wij.

“Ik was predikant,” zei hij na een poosje. “Ik heb theologie gestudeerd. Ik voelde mij aangetrokken tot de mystiek. Maar ik heb het nooit kunnen begrijpen, ondanks mijn studie.”

“Mijn moeder begreep het,” zei ik, “en ze had nooit theologie gestudeerd.”

“Was je moeder een gelovige vrouw?”

Ik knikte. “Ze putte troost, berusting en zekerheid uit de bijbel.”

Hij zuchtte. “De bijbel,” zei hij, “een boek. En er zijn zo veel boeken.”

Ik dacht aan zijn studeerkamer en de vele ruggen aan de wanden.

“Voor mijn moeder bestond er maar één boek,” zei ik.

Hij knikte vermoeid. “Ik heb er velen zo ontmoet,” zei hij, “in mijn kerk. Gelovige mensen, zonder twijfels. Ik heb ze benijd om de simpelheid van hun geloof en ik heb ze veracht om de botheid van hun verstand.”

Hij streek met zijn hand langs zijn baard. “Misschien zou men niet mogen denken,” zei hij peinzend, “maar eenvoudig aanvaarden. Geloven op het gezag van dat ene boek.”

“Maar u hebt gedacht,” zei ik.

“Ja,” zei hij fel, “ik heb gedacht. Ik heb het mysterie met mijn verstand willen benaderen.”

Hij sprak luid. “Ons verstand is ons door God geschonken; mogen wij het dan niet gebruiken om Hem beter te begrijpen? Mogen wij dan niet alle dingen onderzoeken? Is dat een zonde? U onderzoekt als rechercheur toch ook alle dingen om tot de waarheid te komen?”

“Ik blijf onder de mensen,” antwoordde ik kalm.

Hij bracht zijn beide handen voor zijn gezicht. “Begrijp het dan,” schreeuwde hij. Zijn stem sloeg over van emotie.

“Begrijp het dan. Ik heb het gewild. Ik heb alles willen doen om die zekerheid te krijgen. Ik wilde geloven. Ik wilde Hem toebehoren, met mijn gehele hart, met heel mijn ziel.”

Hij maakte een vermoeid handgebaar. “Toen de twijfel in mij wroette, heb ik de synode een brief geschreven dat ik niet langer voor het zielenheil van mijn gemeente kon zorgen, omdat dat heil mij nog niet deelachtig was. Ik wilde eerst aan mijn eigen bekering werken, voordat ik anderen trachtte voor te gaan. Zie je, ik wilde niet huichelen. Ik studeerde en las wat anderen over God en godsdienst hadden geschreven. Ik onderzocht zelfs het geloof van andere volken en trachtte mij in te leven in de godsgedachte van de primitieve mens.”

Hij zuchtte.

“Het hielp niet. Ik kon God niet vinden. Om het Hem gemakkelijk te maken, heb ik zelfs mijn villa Huize Gods genoemd. En in mijn vertwijfeling ging ik zover dat ik een ongelukkige vrouw trouwde. Het was een offer. Ik wilde mijn leven aan naastenliefde wijden.”

“En toen doodde u uw zoon,” zei ik scherp.

Hij keek mij met verwilderde ogen aan. “Dat kwam door haar,” gilde hij. “Zij deed het. Ze was een heks.”

Hij sloeg met zijn vuist op tafel. “Ja, ze was een heksje. Zij, met haar ranke lijfje en haar korte rokjes.”

Hij liet zijn hoofd op tafel zakken. “Zij…zij deed het,” snikte hij.

“Ze was mooi, ze prikkelde me, ze…ze sprak met me af in het bos en…”

Plotseling flitste een vreselijk vermoeden door mij heen. Die mogelijkheid was nog niet bij mij opgekomen. In heel mijn benadering van het probleem, had ik niet aan dit facet gedacht. Het verbijsterde me. Truus…maar dat kon niet dat mocht niet. Ik sloot mijn ogen en schudde mijn hoofd.

Ik was te lang rechercheur om het zonder meer te verwerpen. “U hield van haar?” vroeg ik aarzelend. “Op een…een abnormale manier?”

In angstige spanning wachtte ik op zijn antwoord. Mijn hart klopte in mijn keel.

“De duivel had haar gestuurd,” zei hij.

“Waarom de duivel?”

Hij grijnsde. “Er bestaat geen God. Ik heb lang genoeg naar Hem gezocht. Als Hij er was, dan had ik Hem gevonden. Alleen de duivel bestaat. Hij heeft alle macht.”

De streek met mijn hand langs mijn ogen. Ik had moeite om het allemaal te verwerken.

“Als iemand u op duivelse gedachten brengt, dan is die iemand een werktuig in des duivels hand.”

Onbewust had ik het uitgesproken.

“Ja,” zei hij toonloos, “je hebt het begrepen. De duivel zond haar om mij te verleiden. In haar pyjamaatje zat ze op mijn schoot. Ze lachte tegen mij en lonkte. Ja, ze was mooi.”

Op zijn behaard gezicht verscheen een expressie vol verrukking.

“O God, wat was ze mooi. Nachten lag ik wakker en dacht aan haar. Soms stond ik midden in de nacht op en sloop naar haar bed en streelde haar mooi, zacht lijfje.”

Ik wilde gaan schreeuwen, maar beheerste me.

“Maar,” ging hij verder, “wanneer ik mij weer bewust werd dat de duivel haar had gezonden, dan meed ik haar, dan maakte ik lange wandelingen en mediteerde. Dan hadden haar verleidingskunsten geen vat op mij.”

Voor het eerst zag ik in zijn uitdrukking en gebaren iets van waanzin. Het was afschuwelijk om in dat gezicht te kijken en die zweem van wellust op te merken. Daarom stond ik op. Ik moest. Ik kon niet meer blijven zitten. Ik moest afstand nemen. Ik moest weg.

Wanneer ik vlak bij hem bleef, zo dat ik slechts mijn hand hoefde uit te strekken om hem te raken, dan zou ik mij misschien niet kunnen bedwingen. Dan zou ik hem misschien vermorzelen.

Truus; die vieze oude man. Met mijn vuisten zou ik op dat wellustige gezicht timmeren, zo lang, zo lang, tot er geen gezicht meer was.

En terwijl hij steeds maar sprak over dat feeksje, in uitbundige bewoordingen haar schoonheid prees en de kwellingen beschreef waaraan zijn ziel onder haar te lijden had, schuifelde ik, in een wanhopige zelfbeheersing, zover de ruimte mij maar toestond, bij hem vandaan.

Achter hem, met mijn rug tegen de deur, bleef ik staan. Verder kon ik niet. In een fel tempo stuwde mijn hart het bloed naar mijn hersenen. Mijn maag verkrampte. En die oude man wauwelde maar door. Zijn heksje, Truus, zijn heksje. Ik werd misselijk van walging.

Hij was al een paar minuten uitgesproken, voordat ik mij weer in bedwang had. Ik moest een einde maken aan dit verhoor. Zo snel mogelijk.

“U noemde haar Martha Carrier?”

“Ja,” zei hij zonder om te zien, “ik noemde haar Martha Carrier. Het was een naam die bij haar paste.”

“Martha Carrier werd toch gehangen.”

Ik zag hem knikken. “In Salem,” zei hij, “lang geleden. Mijn heksje was een reïncarnatie. De Boze had haar weer een lichaam gegeven.”

Ik zuchtte. “En Charly werd een kat.”

Plotseling scheen hij te merken dat ik niet meer tegenover hem zat.

Hij keek verward rond. Toen hij mij zag, draaide hij zich op zijn stoel om.

“Charly was gek,” zei hij. “Zijn ziel zat gevangen in een onvolkomen lichaam. In dat lichaam kwam die ziel niet tot zijn recht. Charly had een nobele ziel, maar de huisvesting was onvoldoende. Het was een krotwoning. Zijn ziel moest dus worden vrijgemaakt.”

“En daarom sloeg u hem zijn hersens in,” zei ik sarcastisch.

“Ja,” zei hij, “Martha Carrier had het toch bewezen. Haar ziel had weer een mooi lichaampje gekregen.”

Hoewel het mij moeilijk viel, trachtte ik toch in zijn gedachtesfeer te blijven.

“Maar,” zei ik ernstig, “Martha Carrier werd als heks gehangen. U wilde van Charly toch geen heks maken?”

“Nee,” zei hij geduldig, “de ziel van Martha was al aan de duivel gewijd. Daar was niets meer aan te veranderen. Dat was een vrijwillige keuze geweest. Charly had nog niet gekozen. Hij kon ook niet kiezen. Daarom koos ik voor hem.”

“En de keuze viel op een kat.”

“Ja, een kat. Je hebt zelf gezien wat een mooi dier het is geworden. Vergelijk dat nu eens met Charly, zoals hij was. U hebt hem niet gekend, maar hij was een stakkerd.”

“Toen u Charly…” zei ik, “was uw vrouw toen al overgegaan?”

Hij knikte traag. “De nacht tevoren. Het was precies twee uur. Ik herinner het mij nog goed. De klok beneden in de hal sloeg. Martha en ik stonden aan haar bed. Ik had haar geroepen. Martha moest het zien. Ze moest getuige zijn van dit grootse moment in mijn leven. Het sterven was een lange zucht, meer niet. Toen haar laatste adem was vergleden, voelde ik mij voldaan. Mijn offer aan de naastenliefde was volbracht.”

Hij bewoog zijn hoofd langzaam op en neer. “Ja,” zei hij, “het was een groots moment. We bleven nog een kwartiertje staan kijken, Martha en ik. Toen bedekte ik het gezicht met een laken. Ik vroeg mij af wanneer ze zou terugkomen. Ik had met haar afgesproken dat ze een kat zou worden. Dat heb ik u toch al verteld?”

Ik knikte.

“De volgende morgen stond Martha plotseling voor mij met een poesje in haar armen. Ze gaf het mij en ik besefte dat de ziel van mijn vrouw was teruggekomen. Daarom noemde ik het poesje Marie. Ik zei tegen Martha dat tante Marie nu in een poesje was veranderd. Ze keek mij aan en zei: “Zullen we van Charly ook een poesje maken?” Ja dat zei ze. Het frappeerde mij, omdat ik zelf al aan die mogelijkheid had gedacht.”

Hij pauzeerde even.

“Die nacht,” ging hij verder, “terwijl de maan helder scheen, brachten wij Charly naar een open plek in het bos.”

“Ging Martha met u mee?” vroeg ik verbaasd.

Hij knikte.

“Ze wilde er bij zijn.”

Hij lachte mij vriendelijk toe. “Ik kon het haar toch niet weigeren,” zei hij met een handgebaar. “Het was toch ook haar idee.”

Ik voelde behoefte om op de bel te drukken, zodat de bewakers hem zouden weghalen. Ik vroeg mij af hoe lang ik het nog zou volhouden, hoe lang mijn zenuwen bestand zouden zijn tegen de haast kinderlijke manier waarop de oude sprak over de voorbereidingen tot een lugubere moord, als gold het een spelletje.

“Men pleegt toch geen moord om een kind een pleziertje te doen,” riep ik vertwijfeld.

“Je begrijpt het niet,” zei hij. “Martha was geen kind, maar een heks, een afgezant van de duivel.”

Hij zuchtte. “Zie je, ik wilde God nog een kans geven.”

“U,” riep ik verbaasd, “wilde God nog een kans geven?”

Hij knikte. “Met een afgezant van de duivel bij mij, wilde ik God nog een laatste kans geven om zich aan mij te openbaren. Ik had al zo lang tot Hem geroepen. Ik had al zo veel voor Hem gedaan. De mocht toch ook wel wat van Hem verwachten, vind je niet?”

Ik slikte. “Je kent toch Abrahams offer,” zei hij, “Abraham, die zijn enige zoon Isaak aan God wilde offeren?”

“Mijn moeder heeft mij er van verteld,” zei ik hees.

“God kwam toen tussenbeide,” zei hij, “op het laatste moment verbood hij het offer.”

Hij keek mij aan. Op zijn gerimpeld gezicht lag een verwrongen grijns. Pure waanzin straalde uit zijn ogen. Hoewel wij toch maar met ons beiden in het kamertje waren, keek hij schichtig om zich heen en wenkte mij om naderbij te komen. “Ga zitten,” zei hij. Ik bedwong mijn weerzin en nam weer tegenover hem plaats. Hij boog zich voorover, zodat zijn gezicht dichtbij was. Ik rook zijn adem.

“Ik wilde God dwingen,” fluisterde hij. “Begrijp je, ik wilde Hem dwingen om zich met mij te bemoeien. Het was een goed plan. De God van Abraham, is de God van het Verbond. Hij moest dat Verbond bevestigen. Ik zou Hem voor de keus stellen. Was het niet ter wille van mij, dan was het toch ter wille van Charly, die met zijn gebrekkige geest toch nauwelijks tot zonde in staat was geweest. Het was een onnozel kind.”

Hij hijgde. “Ja, ja, een volkomen onnozel kind.”

Zijn borst ging heftig op en neer. Ik hoorde zijn piepende ademhaling. “Op die open plek in het bos, bond ik Charly vast en legde hem op zijn knieën. Met de bijl in mijn hand, riep ik: God, hier ben ik met mijn zoon. Ik keek naar de sterrenhemel boven mij en wachtte. Er gebeurde niets. O God, riep ik vertwijfeld, antwoord toch!”

De oude liet zich terugvallen tegen de leuning van de stoel en schudde zijn hoofd.

“Er was niets dan stilte, niets dan nachtelijke stilte.”

Hij stond op en ging midden in het kamertje staan. Zijn handen hield hij voor zich uit, alsof hij iets vasthield.

“Ik zwaaide met mijn bijl om Hem te laten zien dat het mij ernst was. Nog sloeg ik niet, nog aarzelde ik en luisterde gespannen naar zijn stem. Maar-hij-sprak-niet.”

Zijn ogen vulden zich met tranen.

“Hij-sprak-niet,” herhaalde hij verbeten. “Hij-sprak-niet. Zijn zwijgen maakte mij woedend. God, riep ik, kom tussenbeide, verbied dit offer, het is toch maar een onnozel kind. Hij-kwam-niet. Hijverbood-niets. Hij moet toch hebben gezien hoe mijn lichaam was gespannen, hoe de bijl trilde in mijn handen. Dat moet Hij toch hebben gezien. Er was toch niets wat Hem belemmerde. De hemel was vlak boven ons, klaar en helder. Op die open plek in het bos was zelfs geen twijgje dat zijn uitzicht benam. Ik hield de bijl boven mijn hoofd en boog iets naar achteren. Nog luisterde ik, nog verwachtte ik dat hij zou spreken. Mijn oren vingen ieder geluid. Maar-Hij-sprak-niet. Toen…in een wilde woede, schreeuwde ik: Uw wil geschiede… ”

De oude had de beweging herhaald. Gebogen, alsof de bijl zojuist was neergekomen, stond hij voor me. Ik sloeg mijn handen voor mijn gezicht. Het was opnieuw gebeurd, hier, in dit kleine verhoorkamertje met zijn benauwende muren.

Versuft liet de oude zich op de stoel zakken. Hij huilde zachtjes, met kleine korte snikken. Voortdurend schudde hij zijn hoofd.

“Hij-sprak-niet. Hij-sprak-niet.”

In zijn geest scheen hij het duizendmaal te herhalen.

Ik liet hem wat tot bedaren komen. Mijn weerzin was verflauwd.

Zelfs mijn haat leek belachelijk.

“En Martha?” vroeg ik na een poosje.

“Martha?”

Het leek alsof ik hem wekte. Zijn lichaam begon te trillen.

Plotseling stond hij op en zwaaide met zijn armen wild om zich heen. Hij had zich niet meer in bedwang.

Vertwijfeld draaide hij rond. “Blijf staan,” riep hij, “kom terug. Marrr-thaaa!”

Met uitstoken armen liep hij naar het raam en omklemde de tralies met zijn handen. Machteloos stond hij te schudden.

“Marrr-thaaa!”

Ik pakte hem vast. Met uiterste krachtsinspanning maakte ik zijn handen los en zette hem op een stoel. Zijn lichaam schokte. “Ze liep weg,” hijgde hij, “ze liep weg.”

Uitgeput viel hij met zijn hoofd op tafel. “O God, O God, de duivel,” snikte hij. “Zelfs de duivel had mij verlaten.”




18


Hij lag voorover op het tafeltje. Zijn hoofd rustte op zijn handen.

De veel te wijde jas plooide op de rug. Zo nu en dan snikte hij nog.

Ik keek naar het zielige hoopje mens en strekte mijn hand uit. Ik voelde behoefte om hem over zijn grijze haar te strijken. Maar ik deed het niet. Mijn hand bleef zweven. Er was iets wat mij tegenhield. Ik had ook geen vragen meer. Ik was leeg, uitgeblust.

Toen de bewaker op mijn bellen verscheen, pakte hij hem onder de arm en nam hem mee. Aan de deur van het verhoorkamertje bleef ik staan en keek hem na. Strompelend aan de arm van de bewaker verdween hij in de lange gang.

Buiten viel een druilerige regen. De bewaker die mij uitliet, keek naar de loodgrijze lucht. “Het is binnen beter dan buiten,” zei hij.

Het was een grapje.

Ik trok de kraag van mijn jas omhoog en huiverde. De kreet ‘Marrr-thaaa!’ klonk nog in mijn oren.

Op het Leidseplein keek ik wat suffig naar het gewriemel van het verkeer. Langzaam slenterde ik naar huis en sloot mij op in mijn kamer.

Sinds ik hier de vergrotingen had gemaakt, was ik er niet meer geweest. De negatieven lagen nog op tafel en het glansapparaat stond slordig in een hoek. Hier had ik Huize Gods ontdekt en had het kindergezichtje van Martha Carrier mij getroffen.

Martha Carrier… plotseling schrok ik op. Martha Carrier… Ik moest naar Laren.




Ze hadden mijn wagentje al zien aankomen en stonden beiden aan de deur. Ze drukten mij hartelijk de hand en spraken woorden van begroeting. Ik luisterde intens; niet naar hun woorden, maar naar de toon, en trachtte elke nuance te analyseren.

Verholen gluurde ik naar hun gezichten. Ik was bang voor een verwijtende blik. Nu ik alles wist, betwijfelde ik of mijn besluit wel juist was geweest.

Maar ik las geen verwijt in hun ogen. Ze scharrelden om mij heen.

Ik kreeg geen gelegenheid om hen te observeren. Ze hielpen mij uit mijn jas en leidden mij naar de kamer. Daar drukten ze mij in een fauteuil.

“We lazen het in de krant,” zei Dick.

Ze zaten nu tegenover mij op de bank. Ze zaten dicht bij elkaar.

“Je hebt de lichamen gevonden.”

Ik knikte.

Truus zag er bijzonder lief uit, lieftalliger dan ooit.

Plotseling viel mijn oog op de pop. Ze hing bij de schoorsteen aan een draadje aan het plafond. Ze was iets veranderd. Ze had nu een tweede oog en het groene rokje bolde over een bezemsteeltje. Het uitpuilende houtwol was niet meer te zien. Aan haar vormloze voeten staken een paar kleine slofjes.

“Hoe vind je onze heks?” vroeg Dick.

“Prachtig.”

“Truus heeft haar aangekleed. Vind je het niet knap?”

Hij lachte.

“Het verraadt een artistieke aanleg.”

Hij trok haar plagend naar zich toe. Ze verzette zich niet. “Ze had nog ergens een oud poppenlijf liggen.”

Ik keek naar Truus. Ze had een blos op haar wangen. Toen ik haar wat langer bleef aankijken, schoof ze nog dichter naar Dick en legde haar arm om zijn schouders. Het gebaar was iets te nadrukkelijk. Intussen hield ze haar blauwe ogen onafgebroken op mij gericht.

“Vind je haar mooi?” vroeg ze zacht.

“Ja, ik heb nog nooit zo’n mooi heksje gezien.”

“Het was niet mijn bedoeling dat ze hier in de kamer zou worden opgehangen, maar Dick wilde het. Hij hecht er een bijzondere betekenis aan. Nietwaar, Dick?”

Ze streek met haar vingers door zijn haar.

Dick lachte. “Ja,” zei hij, “die pop is onze talisman.”

“Talisman?”

Zijn gezicht kreeg een ernstiger uitdrukking. “Ja, sinds…sinds die pop zijn we…zijn we nog meer van elkaar gaan houden.”

“Daar ben ik blij om,” zuchtte ik, “daar ben ik echt blij om. De hou van gelukkige mensen.”

We lachten, alle drie.

“Vertel eens,” zei Dick opgewekt, “hoe is het gegaan? Hoe wist je dat de lichamen in dat kamertje waren?”

Ik glimlachte. “Je weet dat ik ervan uitging dat de vrouw en de zoon van dominee Kater waren gestorven. Na mijn bezoek aan de villa begreep ik dat de lichamen daar niet te vinden waren. Het paste niet in het denken van dominee Kater. Hij zou geen lijken in Huize Gods achterlaten. Ik weet dat dit niet helemaal verstandelijk en logisch was geredeneerd, maar de gedachtewereld van dominee Kater was niet verstandelijk te benaderen. Eigenlijk bracht jij mij op het idee, toen je mij op de symbolen wees. Dominee Kater dacht in symbolen. Voor dominee Kater was Huize Gods niet zomaar een villa. De naam had voor hem een diepere betekenis.

Hij heeft die naam bewust gekozen. Toen ik daarvan overtuigd raakte, begreep ik dat ook de naam Bloedsteeg betekenis had.

Begrijp goed, dominee Kater had na zijn vertrek uit Huize Gods beslist wel een beter verblijf kunnen vinden dan dat vunzige kamertje in de Bloedsteeg. Hij bezat geld genoeg en de woningnood was toen nog niet zo nijpend. Maar hij ging naar de Bloedsteeg. Dit was weer een bewuste keuze, een symbool. Er móest intussen iets zijn gebeurd. Die plotselinge overgang van Huize Gods naar de Bloedsteeg had een betekenis.”

“Je bedoelt het woord bloed.”

“Ja, wanneer je het nuchter beziet, lijkt het onzinnig.”

Ik zuchtte.

“Het hele wereldje van dominee Kater lijkt onzinnig. Er is slechts met moeite een lijn in te ontdekken.”

“Hoe kwamen de lichamen in de Bloedsteeg? Uit de krantenverslagen is mij dat niet duidelijk geworden.”

“In kisten.”

“Kisten?”

“Ja, tijdens mijn tweede bezoek aan de villa trof ik daar een oude tuinman. Hij vertelde mij dat de dominee bij zijn vertrek twee kisten met boeken had meegenomen. Ik begreep direct dat de kisten geen boeken hadden bevat, maar de lichamen van Marie Buter en Charly Kater.”

“Ik begrijp niet,” zei Dick, “dat nooit iemand iets heeft gemerkt. Die rottende lichamen moeten toch vreselijk hebben gestonken.”

“Je vergeet de katten. Het kamertje was doordrenkt van kattenzeik.”

“Een vreemde man,” zuchtte Dick. “Beslist geestelijk gestoord.”

“Och dat weet ik niet. Dat is meer een zaak van psychiaters. Ik denk dat hij God op een vreemde manier heeft willen benaderen. Zijn gedachten lijken op een onsamenhangend mengsel van magie en mystiek. Bedenk maar eens: hij omringt zich met katten, spreekt over reïncarnatie zonder dood en geeft aan een meisje dat hij als vluchtelingetje opneemt, de naam van een in 1692 gehangen heks.”

Ik zuchtte opnieuw. “Wie weet, misschien heeft hij wel gelijk. Misschien is het wel niet zo onsamenhangend als wij denken. Misschien heeft de dominee de waarheid ontdekt. Van één ding ben ik inmiddels overtuigd: ik besta door mijn ziel. Ik had het bestaan van de ziel altijd ontkend, maar tijdens de drie dagen dat ik ziek bij jullie doorbracht, is het mij duidelijk geworden dat mijn ziel — hoe abstract dit begrip ook moge zijn — de enige realiteit van mijn bestaan is. De ziel is eeuwig, onvernietigbaar. Tot zover kan ik de dominee volgen. Maar wat er met die ziel na de dood gebeurt, is een geheim. Het kan zijn dat er een God is die haar opeist. Het kan zijn dat er een duivel is die om haar strijdt. Het kan ook zijn dat ze terugkeert tot een volmaakte staat van gelukzaligheid. Ik weet het niet.”

Een tijdlang zwegen wij. Dick was de eerste die de stilte verbrak.

“Dat meisje,” zei hij, “die Martha Carrier, heb je haar nog gevonden?”

Ik keek naar Truus. Ik las de spanning van haar gezicht. “Nee,” zuchtte ik, “ik heb haar niet gevonden.”

“Toch merkwaardig.”

Ik haalde mijn schouders op. “Och, het is niet meer van belang. De zaak is rond.”

Ik pakte de vergroting van het kinderkopje uit mijn zak en gaf het hem. “Bewaar het,” zei ik, “bewaar het als aandenken aan deze zaak. Wie weet, misschien kom je haar nog eens tegen.”

Het was al laat toen ik bij hen wegging. Truus bracht mij naar de hal. Toen ze mij mijn jas aanreikte, zag ik een traan in haar ogen.

“Verdrietig?” vroeg ik.

Ze schudde haar hoofdje.

Plotseling pakte ze mij aan de kraag van mijn jas vast en zoende mij op mijn wang. “Je bent een lieverd,” zei ze, “een echte goede lieverd.”

Terwijl ik over het tuinpad naar mijn autootje liep, bedacht ik dat het heel lang geleden was dat iemand zoiets tegen mij had gezegd.




Langzaam stuurde ik mijn wagentje door de lanen. De felle stralen van mijn koplampen priemden door de nacht. Ik dacht aan dominee Kater, aan zijn witte snor en zijn lange witte baard. Ik vroeg mij af hoe hij het nu maakte, of hij zich al had hersteld van de emoties van het verhoor.

Toen ik bij de villa kwam, zag ik dat de lichten nog brandden. De tuinman was nog op. Op mijn verzoek sliep hij in de villa.

Ik had nog geen zin om naar bed te gaan. Ik zou toch de slaap niet kunnen vatten. Daarom besloot ik nog wat te gaan werken. In de studeerkamer ging ik achter het bureau zitten en begon aan het proces-verbaal van het verhoor.

Ik merkte algauw dat het onvolledig was. Er bleven nog vraagpunten over.

De oude tuinman kwam binnen met een glas cognac. Hij was in de veertien dagen die ik nu al in de villa woonde, zo’n beetje mijn huisknecht geworden. We konden goed met elkaar overweg.

“Ik weet niet wat de katten bezielt,” zei hij, “ze zijn zo onrustig.”

“Er zit misschien onweer in de lucht,” antwoordde ik.

“Blijft u nog lang werken?”

“Ik wil dit afmaken. Ik denk dat ik nog wel een uurtje of wat nodig heb.”

“Kan ik u nog ergens mee helpen?”

De glimlachte. “Ga maar naar bed, als je wilt.”

Hij mompelde: “Goedenacht” en verliet de studeerkamer.

Ik werkte gestaag door. De bureaulamp wierp een kegel van licht op mijn papieren. Verder was het donker in de kamer.

Zorgvuldig formuleerde ik de vragen die ik dominee Kater nog te stellen had.

Er zou een tweede verhoor nodig zijn.

Plotseling kreeg ik het gevoel dat iemand naar mij keek. Het was een vreemde gewaarwording. Ik had niets gehoord, niets bemerkt, maar toch voelde ik de aanwezigheid van iets of iemand in de kamer.

Langzaam legde ik mijn pen neer en strekte mijn hand naar de verstelbare kap van de bureaulamp. Iedere vezel van mijn lichaam was gespannen. Wanneer ik de kans kreeg de kap te draaien, dan kon ik mijzelf in de schaduw plaatsen en met de lamp door de kamer schijnen. Het ellendige was dat mijn gevoel te ruw, te grof was om uit te maken of dat iets zich nu voor of achter mij bevond.

In mijn nervositeit greep ik mis, zodat de lamp aan mijn hand ontglipte. Het licht schoof over mijn bureau en bleef rusten op de uiterste punt, vlak bij de telefoon. Verstijfd van schrik keek ik toe.

Naast de telefoon, midden in de kegel van licht, zat een grote zwarte kat. Hij was niet helemaal zwart. Hij had witte snorharen en van onder zijn kin liep een witte vlek, die ergens tussen zijn voorpoten puntig eindigde.

Gehypnotiseerd staarde ik naar het dier dat vriendelijk tegen mij knipoogde.

Plotseling herkende ik hem. Ik weet niet meer precies waaraan.

Zijn ogen, ik geloof dat het zijn ogen waren. Gelig groen met twee verticale strepen. Ik slikte.

“Bent u teruggekomen?” stamelde ik hees.

Hij trok zijn bovenlip een beetje schuin omhoog. Ik weet dat katten niet kunnen grijnzen, maar hij grijnsde.

De verbijstering werkte verlammend. Het duurde enige seconden voordat de waarheid tot mij doordrong.

Zenuwachtig greep ik de telefoon en belde het Huis van Bewaring.

“Hier met rechercheur Versteegh,” zei ik gehaast. “Ik weet dat het een onmogelijk uur is om u te bellen, maar het is van belang. Ik wil weten hoe het met de heer Kater is.”

Het was even stil aan de andere kant van de lijn. Ik hoorde slechts een licht gekraak. Toen vroeg een stem: “Waarom vraagt u dat?”

“Dat…dat weet ik niet,” stotterde ik, “zomaar.”

“Merkwaardig,” zei de stem. “De heer Kater is namelijk een half uur geleden gestorven.”

Met de hoorn in mijn hand keek ik vol ontzetting naar de kat. Hij knipoogde opnieuw, sprong toen van het bureau en liep met opgeheven staart naar de keuken, waar de dertien andere op hem wachtten.